گفتار درمانی چیست؟

مقدمه

وقتی این پرسش به میان می آید که ” گفتار درمانی چیست؟ ” احتمالا به یاد لکنت زبان یا مشکل در تولید حرف “س” میوفتیم. اگرچه این دو اختلال نیز جزو حیطه ی فعالیت گفتاردرمانی می باشند ولی طیف فعالیت بسیار گسترده تری دارد.

و یا خیلی پیش آمده است که افراد بعد از شنیدن نام گفتاردرمانی، به این فکر می کنند که این رشته افراد را با گفتار، درمان می کند و حتما مانند روانشناسی است. در حالی که در این رشته، گفتار را درمان می کنند! یعنی هر مشکلی که در گفتار باشد مورد ارزیابی و درمان قرار میگیرد. بیایید نگاهی دقیقتر به این رشته، حیطه فعالیت و… بیاندازیم و به این سوال که گفتار درمانی چیست؟ پاسخ کاملی ارائه بدهیم.

گفتاردرمانی چیست؟

گفتار درمانی یا پاتولوژی گفتار و زبان یکی از شاخه های توانبخشی می باشد که به آسیب شناسی اختلالات مربوط به گفتار و زبان می پردازد. در واقع گفتار و زبان (در ادامه به تفاوت گفتار و زبان نیز پرداخته ایم) بخش بسیار مهمی از ارتباط برقرار کردن با دیگران است.

از دیگر رشته های توانبخشی میتوان به فیزیوتراپی، کاردرمانی، ارتوپدی فنی ، شنوایی شناسی و بینایی سنجی اشاره نمود. هدف کلیه افرادی که در حیطه توانبخشی فعالیت می کنند، استفاده از بالاترین توانایی ممکن از فرد توانخواه در جهت بهبود شرایط زندگی شخصی و اجتماعی فرد است. بنابراین گاهی هدف، درمان کامل فرد توانخواه نیست؛ بلکه تلاش برای استفاده از تمامی توانایی های فرد به بهترین شکل ممکن است.

گفتار درمانگر کیست؟

گفتاردرمانگر یا پاتولوژیست گفتار و زبان کسی است که به ارزیابی، تشخیص و درمان اختلالات مرتبط با گفتار و زبان و بلع می پردازد. در واقع گفتاردرمان، ارتباط درمانگر است. همانطور که گفته شد بخشی از ارتباط، صحبت کردن است. ما می توانیم با خواندن و نوشتن، زبان بدن، حالات چهره ای و حتی با تماس چشمی با یکدیگر ارتباط برقرار کنیم.

پس فعالیت گفتاردرمانگر منحصر به “صحبت کردن” نیست چرا که برای خیلی از افراد پیش می آید که به دلیل آسیب های مغزی یا آسیب اندام های صورت (مثل قطع عضو یا فلجی عضله زبان) قادر به صحبت کردن نیستند ولی نباید این افراد را از ارتباط برقرار کردن محروم کرد.

در اینجا لزوم ارتباط برقرار کردن حتی با روش های جبرانی مشخص می شود. همچنین در برخی موارد که فرد در روش های ارتباطی دیگری به جز صحبت کردن مثل زبان بدن، تماس چشمی و… ضعیف است میتواند به گفتاردرمانگر مراجعه کند.

همینطور به دلیل آشنایی تخصصی با فیزیولوژی و آناتومی اندام های زبان ، دهان ، حلق ، حنجره و … در حیطه بلع نیز فعالیت می کند و به نوزادان یا بزرگسالانی که در بلعیدن و غذا خوردن مشکل دارند کمک می کند.

گفتار درمانگر با توجه به مشکل مراجعه کننده می تواند با متخصص مغز و اعصاب، متخصص اطفال، متخصص گوش و حلق و بینی، روانپزشک، روانشناس، شنوایی شناس، کاردرمانگر ذهنی و جسمی ، فیزیوتراپیست، معلم مدرسه (برای کودکانی که به مدرسه می روند)، و پرستار (درصورت حضور در بیمارستان) در ارتباط باشد و درمانی چندجانبه برای تاثیرپذیری هرچه بیشتر ارائه کند.

همچنین در بسیاری از موارد علاوه بر درمان مستقیم بیماری فرد، به اصلاح و بهبود محیط زندگی فرد می پردازد تا شرایط مساعدتری برای بهبود فرد به وجود بیاید. به طور مثال کودکی که دارای لکنت است با مشاوراتی که به مادر و معلم مدرسه ی او داده می شود می توان شرایط بهتری برای درمان سریعتر لکنت به وجود آورد.

تفاوت گفتار و زبان چیست؟

در واقع زمانی که ما صحبت میکنیم بخشی از فرایند صحبت کردن در مغز ما اتفاق می افتد (به طور مثال انتخاب کلمات، جمله بندی کردن و…) که این فرایند ذهنی، زبان است و بخشی هم توسط ریه، عضلات حنجره، لب، عضله زبان و… باعث تولید صدا و کلمات می شود که این بخش همان گفتار است.

می توان گفت گفتاردرمانگر به اختلالات زبانی که بخشی از فرایندهای مغزی است و اختلالات گفتاری که بخشی از عملکرد اندام های سر و صورت است، می پردازد. همچنین حیطه ی بسیار مهم دیگری که در آن فعالیت می کند “بلع” می باشد. در بخش زیر میتوانید حیطه های فعالیت گفتار درمانگر و اختلالاتی که به ارزیابی و درمان آنها می پردازد را مشاهده فرمایید:

حیطه فعالیت:

• لکنت زبان
• اختلالات تلفظی و تولیدی
• اختلالات صوت (صدا)
• اختلالات یادگیری
• آسیب شنوایی
• آفازی (زبان پریشی)
• گفتار فلجی
• ارتباط مکمل و جایگزین
• شکاف کام و لب
• بیش فعالی
• اوتیسم
• کم توانی ذهنی
• بلع

نکته حائز اهمیت در درمان این اختلالات، مداخله زود هنگام و به هنگام می باشد! برای مثال می توان از اختلالات خواندن و نوشتن در مدرسه، با مداخله زودهنگام در سنین پیش از مدرسه جلوگیری کرد یا از شدت آن کاست. اگر توجه کرده باشید کودک هنگام دیکته نویسی هر حرف را بلند بلند می گوید و مینویسد، حال آن کودکی که حرف “ر” را “ی” تلفظ می کند احتمالا در دیکته نویسی کلماتی که دارای حرف “ر” هستند دچار مشکل می شود و آنها را “ی” می نویسد چون همانطور هم آن را تلفظ می کند.

چه کسانی به گفتاردرمانی نیاز دارند؟

به طور کلی هر فردی (در هر سنی) که در ارتباط برقرار کردن بخصوص از طریق گفتار و زبان مشکل داشته باشد نیاز به مراجعه به گفتاردرمانی دارد. البته در کودکان زیر ۶ سال توانایی برقراری ارتباط با توجه به سن آنها تعیین می شود.

افراد دارای لکنت، افراد دارای مشکلات تلفظی، افراد اوتیستیک (اوتیسم) ، افراد کم توان ذهنی، افرادی که مشکل در خواندن و نوشتن و ریاضیات دارند، افراد دیزآرتریک و آپراکسیک، افراد دارای مشکلات شنوایی، افراد دارای شکاف کام و لب، افراد دارای اختلالات صوتی (مثل صدای خش دار و گرفته) ، افراد دارای سرطان حنجره یا سرطان زبان یا سرطان گردن، کودکانی که دچار تاخیر در گفتار و زبان هستند و دیر به صحبت کردن می رسند، افرادی که پس از صدمات مغزی (مانند سکته مغزی، تومور مغزی، ضربه مغزی، دمانس و…) دچار مشکلاتی در حیطه گفتار و زبان و بلع شده اند، بیماران MS، بیماران پارکینسون، بیماران ALS، افرادی که به دلیل مشکلات تنفسی دچار اختلالات گفتاری شده اند، نوزادانی که نارس هستند یا دچار یک بیماری خاص هستند و در مکیدن و بلع شیر مشکل دارند، کودکان دارای بیش فعالی، افراد دارای سندروم داون و برخی سندروم های دیگر مانند سندروم ویلیامز و … باید جهت ارزیابی و درمان به گفتاردرمانگر مراجعه کنند.

مراجعین باید درنظر داشته باشند، بسته به شرایط توانخواه ممکن است برخی مداخلات گفتاردرمانی نیاز به زمان بیشتری داشته باشند تا به نتیجه برسند و شرط لازم برای مشاهده پیشرفت، تداوم درمان است.

گفتار درمانی در کودکان

دوران نوزادی و کودکی دوران بسیار حساسی است! اختلالاتی که در این دوران پدید می آیند در صورتی که درمان نشوند و اثرات آنها عمیق شود ممکن است در آینده بسیار دشوار شوند. از طرفی به دلیل انعطاف پذیری مغز می توان بسیاری از این اختلالات را راحت تر و سریعتر و با اثربخشی بیشتر درمان کرد.

اغلب مشکلاتی که در گفتار و زبان پیش می آیند ریشه در مغز دارند. این اختلالات می توانند در نتیجه ی مشکلات متابولیک، ژنتیک، سندورم ها، ضربه و آسیب به مغز و حتی در نتیجه ی عادت های نادرست یا شیوه های تربیتی والدین ایجاد شوند. لذا اهمیت درمان مستقیم و همینطور مشاوره به والدین جهت بهبود شیوه ی تربیتی والدین مشخص می شود.

بسیار دیده می شود که والدین با وجود مشکلات گفتاری کودکشان (به طور مثال کودکی که در ۴ سالگی از لحاظ صحبت کردن در سطح کودک یک ساله است) این موضوع را نمی پذیرند. و خود را اینطور توجیه می کنند که خودشان هم دیر به صحبت کردن رسیده اند!

توجه داشته باشید که وراثت مسئله ی مهمی در رشد کودکان است ولی با تاخیر در درمان فرصت بهبود بیشتر را از کودکان می گیریم. همانطور که می بینید و در بخش بعدی نیز قابل مشاهده است بسیاری از این اختلالات در نتیجه ی درمان نشدن به دوران بزرگسالی می رسند و کودک در این چند سالی که همراه با اختلال زندگی کرده است آسیب های روحی و روانی زیادی را متحمل می شود. اگر با رشد به صورت طبیعی همه درمان می شدند که هیچ بزرگسالی همراه با اختلال وجود نداشت!

لذا پیشنهاد ما این است که حداقل جهت ارزیابی به گفتاردرمانگر مراجعه نمایید. گفتار درمانگر سابقه ی خانوادگی و تمام مسائل مورد نیاز را بررسی کرده و اگر نیاز به مداخله درمانی وجود داشت برنامه ی درمانی مناسب را به شما ارائه دهد و اگر هم مشکلی در رشد کودک وجود نداشت می توانید با خیالی آسوده تر به تربیت کودک خود بپردازید.

گفتار درمانی در بزرگسالان

همانطور که به اختلالات مختلف اشاره شد، بسیاری از این مشکلات ممکن است در بزرگسالان ایجاد شده و یا از دوران کودکی همراه آنها باشد. مثل بزرگسالانی که از کودکی در تلفظ صداهای مختلف مشکلات آشکاری داشته اند و در بزرگسالی نیز آنرا به همراه دارند. و یا موضوع لکنت که از کودکی با فرد همراه بوده به شرایط اجتماعی او بسیار آسیب میزند. و بسیاری از اختلالات دیگر مانند مشکل در صدا، بلع، ارتباط برقرار کردن و…

یکی از دلایل اهمیت درمان در بزرگسالان، این است که اگر قرار بر این بود که مشکلات در طول رشد از دوران کودکی خود به خود درمان می شدند پس دیگر کسی در بزرگسالی نباید مشکل داشته باشد! در این دوره بدلیل اینکه افراد خود را برای مسئولیت های اجتماعی و کسب شغل آماده می کنند مهم است که مشکل گفتاری و ارتباطی نداشته باشند.

به طور مثال شخصی که دارای لکنت است مشکلات زیادی را در کسب شغل، ارتباط روزانه، ازدواج و حتی خرید کردن از یک مغازه را داشته باشد. پس بسیار اهمیت دارد که فرد جهت دریافت برنامه ی درمانی مناسب به گفتاردمانگر مراجعه کند.

چه زمانی به گفتاردرمانگر مراجعه کنیم؟

زمان مراجعه به گفتاردرمانی با توجه به سن و اختلال مربوطه متفاوت است. اما باید به “زمان طلایی” توجه ویژه ای داشت، یعنی فردی که به درمان نیاز دارد در سریعترین زمان ممکن باید درمان وی شروع شود.

به طور مثال شخصی که در اثر سکته مغزی توانایی صحبت کردن را از دست داده است باید به سرعت درمان وی شروع شود، چرا که مانند تمام بیماری های دیگر، هرچه زودتر درمان را شروع کنیم بیشتر به نتیجه خواهیم رسید.

سکته مغزی چیست؟ (علائم، تشخیص و درمان) »

همچنین شما می توانید با ما در ارتباط باشید تا موضوع اختلال بررسی شود و مشاورات لازم در خصوص مراجعه به گفتاردرمانگر را دریافت نمایید.

مزیت های گفتار درمانی

گفتار درمانی می تواند به کودکان کمک کند تا واضح تر صحبت کنند. این موضوع به کودکان احساس اعتماد بنفس بیشتری در هنگام صحبت کردن به آنها می دهد. پس درمان این اختلالات گفتاری در اعتماد بنفس، زندگی اجتماعی، جلوگیری از گوشه گیری و…کمک می کند.

گفتار درمانی می تواند به کودکان با اختلالات خواندن و نوشتن کمک کند تا حروف را بهتر درک کنند، صداها و حروف را در کلمات بهتر تشخیص دهند و تمایل به مطالعه و خواندن از این طریق در کودکان افزایش می یابد.

گفتاردرمانی می تواند با درمان افراد دارای لکنت در هر سنی، طعم صحبت بدون نگرانی در شرایط مختلف زندگی اجتماعی را بچشاند.

گفتار درمانی می تواند به فرد بزرگسالی که در اثر سکته یا ضربه به سر توانایی گفتار، درک کردن صحبت دیگران و حتی بلع خود را از دست داده است کمک کند. حتی در صورتی که آسیب به قدری شدید و گسترده باشد که توانایی صحبت کردن را به میزان بسیار زیادی از دست داده باشد باز می توان با “روش های ارتباطی مکمل و جایگزین” به فرد کمک کرد تا ارتباط برقرار کند.

تصور کنید قدرت حرف زدن از شما گرفته شود، آیا مایل نیستید تا حداقل برای رفع نیازهای روزمره ی خودتان به روشی دیگر با دیگران ارتباط برقرار کنید؟!

وضعیت تحصیلی و دانشگاهی

دانش آموزان رشته تجربی می توانند در دانشگاه به تحصیل در این رشته بپردازند. دانشگاه های (علوم بهزیستی و توانبخشی، علوم پزشکی تهران، ایران، اصفهان، بابل، تبریز، جندی شاپور اهواز، سمنان، اراک، زاهدان، شیراز، مشهد و همدان) در این رشته دانشجو می پذیرند. همچنین امکان ادامه تحصیل تا مقطع دکتری در ایران وجود دارد.

گرایش های مرتبط در مقاطع تحصیلات تکمیلی شامل: نوروساینس، روانشناسی بالینی، مدیریت توانبخشی، آناتومی، فیزیولوژی، روانشناسی کودکان استثنایی و … می باشد.

توانایی های مورد نیاز برای تحصیل در رشته گفتار درمانی

افرادی که به خدمات گفتار درمانی نیاز دارند، در طیف سنی گسترده ای قرار دارند. از نوزاد تازه متولد شده ی نارس تا یک فرد ۹۰ ساله ای که پس از سکته مغزی توانایی صحبت کردن را از دست داده است. پس فردی می تواند گفتاردرمانگر خوب و موفقی باشد که توانایی برقراری ارتباط با افراد در سنین مختلف را داشته باشد.

همچنین باید انعطاف پذیری و خلاقیت بالایی داشته باشد، زیرا افراد با سطح توانایی و فرهنگ متفاوت ممکن است به خدمات گفتاردرمانی نیاز داشته باشند. هیچ دو فرد کم شنوایی مثل هم نیستند. پس گفتاردرمانگر باید با خلاقیت و انعطاف پذیری خود، توانایی تغییر برنامه درمانی را متناسب با شرایط مراجع داشته باشد. حتی برخی از کودکانی که مراجعه می کنند، ممکن است مشکلات رفتاری داشته باشند و به درمان مستقیم جواب ندهند.

گفتاردرمانگر باید توانایی این را داشته باشد که یک برنامه درمانی مناسب با شرایط ویژه ی کودک را طراحی و اجرا کند. به طور کلی سرعت پیشرفت برخی مراجعین در رشته های توانبخشی، آهسته می باشد. به همین دلیل درمانگری می تواند موفق باشد که صبر و حوصله لازم را داشته باشد.

در برخی موارد، ممکن است فردی با یک زبان دیگر مانند ترکی یا کُردی به خدمات گفتار درمانی احتیاج داشته باشد، پس آشنایی با لهجه ها و ویژگی های زبان های دیگر می تواند یک امتیاز برای فرد محسوب شود.

موقعیت شغلی

فارغ التحصیلان، با مدرک کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری می توانند اقدام به تاسیس کلینیک خصوصی نمایند. همچنین در صورت تمایل می توانند در مراکز توانبخشی، درمانگاه ها، مراکز بهداشت، مراکز آموزش و پرورش استثنایی ، خانه های سالمندان و بیمارستان ها فعالیت نمایند.

گفتاردرمانگر در بیمارستان می تواند در بخش های اعصاب (بیمارانی که دچار آسیب مغزی شده اند و گفتار و زبان و بلع آن ها دچار مشکل شده است)، بخش بیماران سرپایی، NICU (مراقبت های ویژه نوزادانی که نارس متولد شده اند یا مشکلات تنفسی دارند، یا در مکیدن و قورت دادن شیر مشکل دارند)، ICU و یا حتی بخشی مختص به گفتاردرمانی فعالیت کند.

گفتار درمانگر می تواند در مدارس معمولی و استثنایی به ارزیابی دوره ای کودکان بپردازد و مشاورات لازم را به معلم بدهد. همچنین در جلساتی در کلاس حضور داشته و به کودکانی که به دلیل مشکلات شنوایی، یادگیری و… از دیگر همکلاسی های خود عقب می مانند کمک کند.

بازار کار گفتار درمانی چطور است؟

در زمان نگارش این متن نیاز به گفتاردرمانی و میزان فارغ التحصیلان تناسب نسبی دارند و حتی در بسیاری از مناطق نیاز به گفتاردرمانگر وجود دارد. لذا باید توجه داشت که برای بررسی دقیقتر بخصوص برای دانش آموزانی که تمایل به ثبت نام در این رشته دارند باید در زمان تحصیل آنها بررسی صورت گیرد.

افزایش روز افزون عواملی مانند آلودگی هوا، مواد افزودنی غذاها، ازدواج فامیلی، بیماری های صعب العلاج، جهش های ژنی و بسیاری دیگر از عوامل باعث آسیب هایی می شوند که فرد نیاز به توانبخشی پیدا می کند لذا نیاز به حضور متخصصین توانبخشی وجود خواهد داشت که گفتار درمانی نیز بخشی از آن است.

از آنجایی که نمودار جمعیتی (در زمان نگارش این متن) به سمت جمعیت میانسال رو به حرکت است لذا امکان دارد در آینده نیاز به خدمات توانبخشی در تمامی حیطه ها در این جامعه بیشتر شود.

امیدواریم که توانسته باشیم به این پرسش که ( گفتار درمانی چیست؟ ) پاسخ مناسب داده باشیم. شما می توانید سوالات خود را در قسمت دیدگاه ها ارسال نمایید و یا از بخش “مشاوره تخصصی رایگان” به ارتباط مستقیم با متخصصین تیم توان درمان بپردازید.