ارتز و پروتز چیست؟

مقدمه

گاهی برایتان اتفاق افتاده که کسی را می بینید که دست یا پای مصنوعی دارد. یا پیرمردی که به خاطر درد در زانو، زانو بندی را به پای خود بسته است. این دو مقوله در یک رشته به نام ارتز و پروتز (اعضای مصنوعی) مورد بررسی علمی قرار میگیرد.

ارتز و پروتز یکی از رشته های حاضر در تیم توانبخشی است. این رشته برای جامعه قطع عضو، اندام مصنوعی (پروتز) و برای افرادی که دچار اختلال حرکتی شده اند وسایل کمکی (ارتز) طراحی می کند و می سازد تا آنها به هدف نهایی توانبخشی که استقلال فردی است دست پیدا کنند.

ارتز و پروتز به نسبت دیگر رشته های توانبخشی با افراد کم توان ذهنی کمتر در ارتباط است و بیشتر مراجعین آنها افرادی با معلولیت جسمی هستند. شایان به ذکر است که مراجعین ارتز و پروتز تنها معلولین جسمی نمی باشند بلکه این دامنه بسیار گسترده است. طوری که شامل کل جامعه می شود چون همه انسان ها از کفش استفاده می کنند!

رشته ارتز و پروتز چیست؟

شاید نام اعضای مصنوعی یا اندام مصنوعی و یا ارتوپدی فنی را شنیده باشید. همه ی اینها، نام های دیگر رشته ی ارتز و پروتز می باشند. علم ارتز و پروتز حرفه ای پویا و در حال گسترش در شاخه توانبخشی است. این علم ترکیبی از علوم پزشکی، مهندسی، استفاده و شناخت مواد و توانایی کاربرد آنها در ساخت ارتز و پروتز است.

ارتزیست و پروتزیست (متخصص ارتز و پروتز) از علم پزشکی برای تشخیص و ارزیابی فرد و از علم مهندسی و شناخت مواد برای طراحی و ساخت ابزار استفاده می کند.

تمام فعالیت های آنها در پی رسیدن به بهبود زندگی فیزیکی بیماران و کسب استقلال و بازگشت به جامعه است. یک متخصص در این رشته علاوه بر داشتن دانش کافی در علوم باید بتواند با بسیاری از ماشین آلات و ابزار کارگاهی آشنایی داشته و کار کند. همچنین باید بسیار نزدیک و همراه با بیمار بوده و تعاملات مناسبی با سایر اعضای تیم توانبخشی داشته باشد.

ارتز چیست؟

در تعریف کلی از سازمان جهانی بهداشت برای ارتز میتوان گفت:

“به وسیله کمکی پزسکی که در راستای اندام یا بدن فرد قرار می گیرد تا فشار مکانیکی را برای اهداف متفاوت بر روی آن اندام یا قسمت مشخصی از بدن اعمال کند، ارتز orthoses گفته می شود.”

ارتز برای تغییر یا اصلاح ویژگی های عملکردی و ساختاری سیستم عصبی-عضلانی و سیستم اسکلتی بر روی بدن یا اندام قرار می گیرد.

یک ارتز می تواند به منظور:

• کنترل، هدایت، محدود کردن و یا بی حرکت کردن بخشی از بدن (اندام ، مفصل…) برای یک دلیل خاص
• کمک به حرکت فرد
• کاهش تحمل نیروی وزن برای یک هدف خاص
• کمک به بازتوانی عضو دچار شکستگی شده بدن استفاده شود.

ارتز به منظور اصلاح شکل یا عملکرد بدن مورد استفاده قرار می گیرد تا فرد راحت تر و با آسیب کمتری راه برود.

در گذشته ارتز تنها توسط ارتزیست و متناسب با همان فرد مراجع کننده فرایند طراحی و ساخت صورت می گرفت. اما با پیشرفت تکنولوژی از سال ۱۹۶۰ نوآوری ها در ارتز و پروتز (اعضای مصنوعی) تحت تأثیر سازگاری تکنیک های صنعتی برای تشکیل خلأ ورقه پلاستیک یا همان vacuum forming sheet plastics قرار گرفتند.

امروزه ارتز ها به صورت پیش ساخته نیز در دسترس است که با توجه به تجویز پزشک و نظر مساعد ارتزیست نسبت به تجویز پزشک مورد استفاده افراد قرار می گیرد.

ارتزیست کیست؟

ارتزیست یکی از اعضای تیم توانبخشی است که با ارزیابی، تشخیص، درمان اختلالات فیزیکی و با استفاده از دانش پزشکی و مهندسی به طراحی، ساخت و تجویز ارتز مناسب به مراجع می پردازد. علاوه بر تجویز و طراحی، یک ارتزیست مسئولیت مدیریت کاربردی ارتز و دادن آموزش های لازم برای پوشیدن و استفاده بهتر از ارتز و بررسی ماهیانه در حین استفاده از ارتز را نیز دارد.

حیطه فعالیت ارتزیست براساس نواحی بدن شامل:

• ارتز کرانیال(جمجمه)
• ارتز ستون فقرات
• ارتز اندام فوقانی (مناسب برای بازو، آرنج، ساعد، مچ، دست)
• ارتز اندام تحتانی (مناسب برای ران، زانو، ساق پا، مچ پا، پا)
• کفش و کفی
• ارتز کودکان است.

بعضی از ارتزیست ها در ساخت ارتز های یکی از نواحی فوق خبره شده اند و بیشتر در آن حوزه فعالیت می کنند.

پروتز چیست؟

در تعریف کلی برای پروتز می توان گفت:

“به وسیله ای پزشکی که در امتداد بدن یا اندام قرار می گیرد و به نوعی جایگزین آن قسمت از اندام که در اثر آسیب و یا برخی از بیماری ها قطع شده، می شود، پروتز prostheses می گویند.”

پروتز به منظور جبران عضو قطع شده به فرد آمپوته ( قطع عضو) تجویز می شود.

پروتز از لحاظ کاربردی به دو دسته زیبایی و کاربردی تقسیم می شود.

پروتزهای کاربردی شامل پروتزهای اندام تحتانی و پروتز اندام فوقانی می باشد. افراد دارای عضو قطع شده در اندام تحتانی، بیشتر به پروتز های کاربردی تمایل دارند ولی تمایل افراد آمپوته اندام فوقانی به پروتز های زیبایی بیشتر است.

حیطه فعالیت پروتزیست:

• اندام فوقانی (بازو، آرنج، ساعد، مچ، دست)
• اندام تحتانی بالای زانو
• اندام تحتانی پایین زانو
• زیبایی

پروتزیست کیست؟

پروتزیست یکی از اعضای تیم توانبخشی است که با ارزیابی و بررسی عضو باقی مانده و و هم انتخاب یک سیستم تعلیق مناسب با آن، قالب گیری را از عضو باقی مانده آغاز می کند. پس از قالب گیری اصلاحات لازم را روی قالب انجام می دهد.

در مواردی پروتزیست عضو تیم پزشکی بوده و در زمان آمپوته کردن (یعنی زمان قطع کردن عضو) از او درباره ی سطح آمپوتاسیون (عمل قطع اندام) نظرخواهی می شود.

فرایند درمانی ارتزیست و پروتزیست:

فرآیند کلی و جامع ارتز و پروتز دربرگیرنده ی سه بخش مجزا است :

1. ارزیابی: شناسایی مشکلات اساسی ، بیماری ها و معلولیت های فرد است و همچنین تخمین زدن پیش آگهی برای انتظارات در آینده پس از مراحل درمان
2. درمان: شامل تجویز ارتز یا پروتز لازم و ساخت آن از مناسبترین مواد می باشد. اما قبل از آن لازم است با در نظر گرفتن معیارهای درمانی جایگزین مثل جراحی و تزریقات و گچ گیری شرایط پایه ای و اساسی بیمار را بهبود بخشید. آموزش به بیمار و هر یک از اعضای تیم توانبخشی درباره ی نحوه ی عملکرد وسیله و همچنین نگهداری از آن هم در این مرحله صورت می گیرد.
3. پیگیری بلند مدت: افزایش حرکت بیمار، توانایی مراقبت بیمار از خود، بازگشت دوباره بیمار به جامعه و همچنین بهبود کیفیت زندگی او از جمله این نتایج هستند.

در مورد معلولیت بیشتر بدانید »

وضعیت تحصیلی و دانشگاهی اعضای مصنوعی:

این رشته زیر نظر وزارت بهداشت می باشد و دانش آموزانی که کنکور تجربی را بدهند می توانند در این رشته به تحصیل بپردازند.

این رشته دارای انجمن علمی ارتز و پروتز بوده که به نوعی سیاست های رشته در داخل کشور را بر عهده دارد.

دانشگاه هایی که رشته ارتز و پروتز (یا همان اعضای مصنوعی) را در لیست رشته های تحصیلی خود دارند به شرح ذیل مباشد:

• دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، دانشگاه علوم پزشکی ایران، اصفهان، شیراز، همدان، و دانشگاه هلال احمر تهران

گرایش های که یک کارشناس ارتز و پروتز در تحصیلات تکمیلی می تواند دنبال کند:

• ارگونومی، مهندسی پزشکی ، حرکت اصلاحی ، مهندسی توانبخشی و…

دروس مقطع کارشناسی اعضای مصنوعی

به طور کلی دانشجویان رشته ارتز و پروتز (اعضای مصنوعی) باید ۱۳۰ واحد درسی را بگذرانند:

• ۲۲ واحد عمومی
• ۹ واحد فنی مهندسی
• ۲۷ واحد دروس پزشکی و توانبخشی
• ۵۴ واحد دروس تخصصی
• ۲۷ دروس کارآموزی در عرصه

دروس پایه فنی و مهندسی:

رسم فنی، آمار و روش تحقیق، تکنیک قطعه سازی، استاتیک

دروس پایه پزشکی و توانبخشی:

فیزولوژی عمومی، آناتومی اندام ها، آناتومی سر و گردن و تنه، آناتومی ستون فقران و نواحی قدامی شکم، آناتومی اعصاب، آناتومی سطحی، نورولوژی، رادیولوژی، زبان تخصصی، اصول ارتوپدی۱، اصول ارتوپدی۲، اصول توانبخشی و طب فیزیکی، راونشناسی معلولین جسمی

دروس تخصصی ارتز و پروتز:

اخلاق حرفه ای ، مدیریت مراکز ارتوپدی فنی، آمار و روش تحقیق ، کینزیولوژی و بیومکانیک۱-۲-۳، معاینه و ارزیابی عضلانی(MMT)، ارتز های پا، طراحی و ساخت ارتز های پا،ارتز های اندام فوقانی، طراحی و ساخت ارتز های اندام فوقانی، ارتز های اندام تحتانی زیرزانو، طراحی و ساخت ارتز های اندام تحتانی زیر زانو، ارتز های اندام تحتانی بالای زانو، طراحی و ساخت ارتز های اندام تحتانی بالای زانو، ارتز ستون فقرات، طراحی و ساخت ارتز های ستون فقرات۱-۲، پروتز های اندام فوقانی،طراحی و ساخت پروتز های اندام فوقانی، پروتز های اندام پایینی۱-۲، طراحی و ساخت پروتز های زیر زانو، طراحی و ساخت پروتز بالای زانو، پروتز های زیبایی، کارآموزی در عرصه بیماری های ارتوپدی

کارآموزی در عرصه:

کارآموزی در عرصه ارتز های اندام پایینی، اندام فوقانی، ستون فقرات

کار آموزی در عرصه پروتز های اندام پایینی و اندام فوقانی

چه زمانی به متخصص ارتز و پروتز مراجعه کنیم؟

فرد بعد از مراجعه به پزشک ارتوپد، اطفال، مغز و اعضاب، طب فیزیکی و توانبخشی، کارشناس فیزیوتراپیست، کاردرمانگر و… به ارتزیست و یا پروتزیست مراجعه می کند. اگرچه این متخصصین به ارتزیست یا پروتزیست ارجاع می دهند ولی نیاز به ارزیابی تخصصی تری توسط ارتزیست و پروتزیست وجود دارد.

مثلا شخصی به دلیل بیماری دیابت، مجبور به قطع پای خود شده است. در عمل جراحی یک پروتزیست می تواند حضور داشته باشد تا عمل قطع پا به نحوی انجام شود که پس از آن بتوان یک عضو مصنوعی با شرایط بهتری برای فرد ساخت. پس از آن با تجویز پزشک، بیمار به پروتزیست مراجعه می کند. در اینجا ارزیابی های تخصصی تر شامل اندازه گیری عضو قطع شده، قالب گیری و … انجام می شود. سپس پروتز مخصوص فرد ساخته شده و در اختیارش قرار می گیرد.

چه کسانی به ارتز و پروتز نیاز دارند؟

راجع به اینکه چه کسانی به خدمات ارتز و پروتز نیاز دارند باید یک دسته بندی انجام داد.

گروهی که بعد از عمل جراحی ارتوپدی برای ثابت کردن آن عضو از بدن از ارتز های محافظت کننده استفاده می کنند.

گروهی دیگر از افراد که دچار بدشکلی (دفورمیتی) شده اند باید به متخصص ارتز و پروتز به منظور دریافت ارتز مناسب بدشکلی خود را دریافت کنند.

گروهی هم که دچار درد در زانو یا کف پا و یا… هستند با مراجعه به پزشک و دریافت یک پیشنهاد مناسب از آن و دریافت نسخه، به متخصص ارتز و پروتز رجوع می کنند و یک وسیله مناسب برای رفع آن درد را دریافت می کنند.

به طور مثال برای بسیاری از درد های کف پا می توانند با دریافت یک کفی مناسب برای همیشه از آن درد رهایی یابند.

کسانی برای دریافت پروتز اقدام می کنند که اغلب به خاطر قطع عضو که تازه برایشان اتفاق افتاده یا برای تعویض پروتز قبلی و یا تنظیم راستای پروتزی که قبلا دریافت کرده اند.

وضعیت شغلی اعضای مصنوعی

دامنه شغلی در این رشته گسترده است و تنوع زیادی دارد.

افرادی که در این رشته فارغ التحصیل می شوند بلافاصله می توانند وارد بازار کار شده و کلینیک ارتز و پروتز خود را دایر کنند.

افراد فارغ التحصیل می توانند وارد صنعت ارتز و پروتز شوند که شامل ساخت مواد اولیه ارتز و پروتز و یا ارتز های پیش ساخته است.

این رشته، رشته ی نو پایی است پس جای زیادی برای پیشرفت دارد و هر پیشرفتی مدیون علم است. این افراد می توانند وارد پژوهش شده و از امتیازاتی که به پژوهش ها اختصاص می یابد، استفاده کنند. (امتیاز یا هزینه پژوهش دریافت کنند)

در ضمن فارغ التحصیلان این رشته دارای شماره نظام پزشکی بوده و اگر شکایاتی از فرد صورت گیرد سازمان نظام پزشکی فرد خاطی را به منظور بررسی شکایت بیمار فرا می خواند.

در انتها علم ارتز و پروتز با اینکه پیشینه ای بالغ بر ۲۵۰۰ سال دارد، اما هنوز در ایران نوپا محسوب می شود. پیشرفت چشمگیر این علم در سالهای اخیر با خلاقیت و نوآوری بوده است. با این وجود فاکتور خلاقیت و نوآوری یکی از اساسی ترین فاکتور ها برای ارتزیست و پروتزیست محسوب می شود.

آیا هنوز در رابطه با ارتز و پروتز سوالی دارید؟ نظر خود را در بخش دیدگاه های همین صفحه ارسال کنید. همچنین شما می توانید از “مشاوره آنلاین” توسط متخصصین توان درمان بهره مند شوید.