فیزیوتراپی پس از سکته مغزی

مقدمه

نام علمی سکته ی مغزی، cerebrovascular accident یا به اختصار CVA است. از این نام گذاری پی می بریم که باید اتفاقی (پارگی یا انسداد) برای بعضی ازعروق مغز پیش آمده باشد که باعث شده خونرسانی و اکسیژن رسانی به بخشی از سلول های مغزی مختل شود. فیزیوتراپی و بازتوانی پس از سکته، بخش مهمی است که به بهبودی بعد از سکته ی مغزی کمک می کند.

طبق تحقیقی که در سال۲۰۱۳ انجام شده، به طور کلی، سکته ی مغزی (stroke) دومین علت مرگ ومیر و سومین عامل ناتوانی در بزرگسالان است.

در این مقاله شما را با ناتوانایی های حاصل از سکته، فرآیند فیزیوتراپی بعد از سکته مغزی و مداخلاتی که در این رابطه انجام می شود آشنا می کنیم.

فیزیوتراپی پس از سکته مغزی

سکته ی مغزی در اثر عدم خون رسانی به مغز ایجاد می شود. این قطع خون رسانی می تواند در نتیجه ی گرفتگی (سکته نوع ایسکمی) و یا خونریزی (سکته نوع هموراژیک) ایجاد شود.

درباره ی سکته ی مغزی بیشتر بدانید »

هدف فیزیوتراپی و بازتوانی به دنبال سکته ی مغزی کمک کردن به شما برای بازآموزی مهارت هایی است که شما به دنبال سکته از دست داده اید.

فیزیوتراپیست ها در برطرف کردن ناتوانایی های مربوط به نواقص حسی و حرکتی تخصص دارند. آنها تمام جنبه های آناتومی و فیزیولوژی مربوط به عملکرد طبیعی را می دانند. قدرت، استقامت، دامنه ی حرکتی، اشکالات راه رفتن و نواقص حسی این بیماران را ارزیابی می کنند. و برنامه ی توانبخشی مخصوص خود فرد را با هدف ایجاد کنترل روی عملکرد های حرکتی، طراحی می کنند.

شدت عوارض سکته و توانایی افراد برای بهبودی بسیار متفاوت است. تحقیقات نشان داده اند؛ افرادی که در یک برنامه ی توانبخشی متمرکز و اختصاصی شرکت می کنند نسبت به افرادی که به دنبال سکته توانبخشی نشده اند، عملکرد بهتری دارند.

بهبودی از سکته ی مغزی ممکن است تجربه ی طولانی و خسته کننده ای باشد. طبیعی است که در میان راه با مشکلات رو به رو شوید؛ با این حال، داشتن تعهد و انگیزه و تلاش برای پیشرفت، بیشترین فایده را به شما می رساند.

فاکتور های موثر در دست آورد های حاصل از توانبخشی

پیش بینی توانایی هایی که ممکن است طی بازتوانی به دست آورده شود و سرعت بهبودی، مشکل است. بصورت کلی، توانبخشی موفقیت آمیز سکته ی مغزی به عوامل زیر بستگی دارد:

• فاکتور های فیزیکی، شامل شدت سکته هم از نظر عوارض فیزیکی و هم شناختی و ذهنی

• فاکتورهای مربوط به عواطف و احساسات، مثلا حالت روحی و داشتن انگیزه و توانایی شما برای انجام مرتب تمرینات توانبخشی جدای از جلسات درمانی

• فاکتورهای اجتماعی، مثل حمایت خانواده و دوستان
• فاکتورهای درمانی، شامل شروع زودهنگام توانبخشی و توانایی تیم توانبخشی شما

بطور معمول، سرعت بهبودی در هفته ها و ماه های اول حداکثر است. با این حال، شواهدی مبنی بر حصول پیشرفت عملکرد حتی بعد از گذشت ۱۲ تا ۱۸ ماه پس از سکته هم وجود دارد.

ناتوانایی هایی که ممکن است در نتیجه سکته ایجاد شود چه هستند؟

نوع و شدت ناتوانی هایی که به دنبال سکته ایجاد می شود به اینکه کدام ناحیه از مغز آسیب دیده بستگی دارد. بطور کلی سکته می تواند پنج نوع ناتوانی ایجاد کند:

• فلج یا اختلال در کنترل حرکت
• اختلالات حسی و درد
• اشکال در استفاده یا فهم زبان
• اشکال در توانایی فکر کردن و حافظه
• اختلالات عاطفی

در زیر به دو مورد مهم از آنها اشاره می کنیم:

فلج یا اختلال در کنترل حرکت:

1. فلج یکی از ناتوانایی های شایع به جا مانده از سکته است. فلج غالبا در یک سمت بدن و در سمت مقابل آسیب موجود در مغز اتفاق می افتد. ممکن است صورت، یک دست، یک پا یا یک نیمه ی بدن را بطور کامل درگیر کند. به این فلج در نیمه ی بدن همی پلژی گفته می شود ( و به ضعف عضلات در یک سمت بدن، همی پارزی گفته می شود). بیمارانی که دچار همی پلژی یا همی پارزی هستند، در فعالیت های روزانه مثل راه رفتن یا گرفتن اشیا ممکن است مشکل داشته باشند.
2. بعضی از بیماران به دنبال سکته ی مغزی در بلعیدن هم اشکال دارند. به این اختلال بلع “دیسفاژی” می گویند. علت این اختلال آسیب به بخشی از مغز است که عضلات مربوط به بلعیدن را کنترل می کند.
3. آسیب به مخچه می تواند توانایی هماهنگی حرکات را تحت تاثیر قرار دهد. این ناتوانی که آتاکسی گفته می شود، باعث بروز اشکالاتی در راه رفتن، تعادل، بستن دکمه و … می شود.

اختلالات حسی و درد:

• بیماران سکته ی مغزی ممکن است توانایی حس لمس، درد، دما و وضعیت مفاصل و اندام ها را از دست بدهند. اختلال حس ممکن است باعث شود بیمار نتواند نوع شیئی را که در دست گرفته تشخیص دهد یا حتی آنقدر شدید باشد که بیمار نتواند اندامش را تشخیص دهد و درنتیجه، آن را نادیده بگیرد.

بعضی از بیماران سکته ی مغزی احساس درد، بی حسی یا حتی گزگز و سوزن سوزن شدن در اندام های فلج یا آسیب دیده دارند؛ که به این علائم پارستزی می گویند.

• بی اختیاری ادراری بلافاصله بعد از رخ دادن سکته شایع است. و غالبا درنتیجه ی ترکیبی از اختلالات حسی و حرکتی است. این بیماران ممکن است احساس نکنند که نیاز به تخلیه دارند یا توانایی کنترل عضلات مثانه را نداشته باشند. بعضی از آنها نمی توانند خودشان را به موقع به سرویس بهداشتی برسانند. از دست دادن کنترل دفع مدفوع و یا یبوست هم ممکن است ایجاد شود.

بی اختیاری ماندگار بعد از سکته شایع نیست. با این حال از دست دادن موقت کنترل دفع ادرار و مدفوع روی عواطف و احساسات نجات یافتگان سکته اثر منفی دارد.

•  این افراد معمولا ممکن است دچار دردهای مزمنی شوند که به علت آسیب به سیستم عصبی است که به دنبال سکته ایجاد شده است. در بعضی از بیماران راه های حسی مغز آسیب دیده است و این آسیب ها باعث انتقال پیام های اشتباه می شود. این پیام های اشتباه باعث احساس درد در اندام یا اندام هایی که اختلال حس دارند می شود.

رایج ترین این سندروم های درد، “سندروم درد تالاموس” است. این سندروم درنتیجه ی رخ دادن سکته در تالاموس مغز اتفاق می افتد. تالاموس بخشی از مغز است که در درک اطلاعات حسی نقش دارد. درمان قطعی این مشکل هنوز کشف نشده است.

• البته بعضی از دردهایی که افراد بعد از سکته احساس می کنند، به علت آسیب سیستم عصبی نیست، بلکه ناشی از مشکلات مکانیکال است که اغلب به دلیل ضعف اندام ها ایجاد می شود.

بیمارانی که ضعف شدید در بازو و دست خود دارند، اغلب درد متوسط تا شدیدی از شانه به دستشان می کشد. اکثر اوقات این درد نتیجه ی بی حرکتی یا حرکت ناکافی در یک مفصل برای مدت نسبتا طولانی است.

در این مورد لیگامان ها و تاندون های اطراف مفصل هم انعطاف پذیری خود را از دست می دهند. به این حالت “مفصل یخ زده” می گویند که در شانه رایج تر است و به آن “شانه ی یخ زده” گفته می شود. انجام حرکات پسیو (حرکاتی که توسط تراپیست برای اندام ضعیف انجام می شود) برای جلوگیری از این دردها ضروری است. و این حرکات به انجام روان و آسان حرکات پس از بازگشت قدرت عضلات کمک می کند.

برای مطالعه ی بیشتر راجع به “شانه ی یخ زده” مراجعه کنید به: شانه ی یخ زده (علائم، علت و درمان)

چه زمانی بهتر است اقدامات فیزیوتراپی و بازتوانی شروع شود؟

هرچه زودتر فیزیوتراپی و بازتوانی به دنبال سکته ی مغزی را شروع کنید، احتمال اینکه توانایی ها و مهارت های از دست رفته ی خود را بازیابید بیشتر است.

با این حال، ترجیح پزشکان این است که ابتدا:

• شرایط پزشکی تان تثبیت شود
• عوامل تهدید کننده ی زندگی تان را کنترل کنند
• از اتفاق افتادن یک سکته ی دیگر جلوگیری کنند و
• عوارض مربوط به سکته را محدود کنند

شروع فیزیوتراپی به دنبال سکته ی مغزی در ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد از سکته، زمانی که در بیمارستان بستری هستید، رایج است.

چه مدت فیزیوتراپی بعد از سکته ی مغزی نیاز است؟

مدت مورد نیاز برای فیزیوتراپی و بازتوانی مهارت های از دست رفته به شدت سکته و عوارض مربوط به آن بستگی دارد. برای بعضی از بیماران بهبودی سریع اتفاق می افتد. اما بیشتر افراد برای مدت طولانی تری به فیزیوتراپی نیاز دارند. که این زمان معمولا حدود چند ماه تا چند سال طول می کشد.

برنامه ی فیزیوتراپی شما با بهبودی و بازآموزی مهارت ها و تغییر نیاز های شما، تغییر می کند. با ادامه دادن تمرینات، به مرور زمان می توانید به بدست آوردن توانمندی های بیشتر ادامه دهید.

برنامه ی بازتوانی و فیزیوتراپی شامل موارد زیر می شود:

– تمرینات مربوط به مهارت های حرکتی:

این ها شامل تمریناتی می شود که روی بهبود قدرت عضلانی، هماهنگی بیشتر عضلات و تعادل کار می کند. در این راستا برای بهبود راه رفتن بیمار، استفاده از تردمیل در حضور تراپیست برای راهنمایی دادن و اصلاح اشکالات بیمار بسیار موثر است.

ایجاد تحرک هم چنین به کمک وسایل کمکی هم انجام می شود. این وسایل شامل ویلچر، واکر، عصا و بریس مچ پا هستند. بریس مچ پا به مفصل ثبات می بخشد تا بتوانید روی پایتان وزن بیاندازید و بازآموزی راه رفتن را شروع کنید.

– درمان با ایجاد محدودیت:

در حالیکه تمرینات حرکتی را در دست آسیب دیده برای کمک به بهبود عملکرد آن انجام می دهید، دست غیر درگیر را محدود می کنیم. در این مدت تمام کارهای بیمار توسط دست درگیر انجام می شود. و درنتیجه این دست پیام های حسی و حرکتی زیادی دریافت می کند که این خودش در روند بهبودی موثر است. این روش بخصوص در بیمارانی استفاده می شود که مستعد عادت به استفاده از دست سالمشان هستند و ممکن است دست درگیر را نادیده گیرند.

– تمرینات مربوط به دامنه ی حرکتی:

این تمرینات به کاهش تون یا در اصطلاح عام، سفتی عضلات کمک می کند و در بازیابی دامنه ی حرکتی مفاصل موثر است.

– استفاده از الکتروتراپی:

برای تقویت و بازآموزی عضلات استفاده می شود.

متدها و روش های مدرن و موثر

– استفاده از تکنولوژی روباتیک:

دستگاه های روباتیک به اندام های درگیر کمک می کند که با انجام حرکات مکرر، قدرت و عملکردشان را بدست آورند.

– استفاده از واقعیت مجازی:

استفاده از بازی های ویدئویی و دیگر درمان هایی که از کامپیوتر استفاده می کنند، تعامل با یک محیط مشابهِ زمان حال را فراهم می کند.

– تحریک مغزی:

تحریک مغناطیسی نیمکره ی سالم مغز تکنیکی است که میتواند فعالیت بیش از حد سلول های مغزی نیمکره ی آسیب دیده را بکاهد و بین دو نیمکره ی مغز تعادل ایجاد کند.