گرمازدگی و سکته گرما

مقدمه

با وجود هوای گرم تمایل داریم زمان بیشتری را در خارج از آفتاب و هوای گرم سپری کنیم. اما مهم است که تفاوت گرمازدگی و سکته گرما را بدانیم و با علائم این دو بیماری آشنا باشیم.

گرمازدگی ممکن است با کلافگی ناشی از گرما شروع شده و حتی به مرگ نیز ختم شود! لذا این موضوع را باید جدی بگیریم و با اقدامات درمانی آن آشنا شویم.

گرمازدگی و سکته گرما چیست؟

گرمازدگی (به انگلیسی: Heat Exhaustion) زمانی اتفاق می افتد که بدن شما در پاسخ به عوامل خارجی مانند درجه حرارت بالا، بیش از حد گرم شود. گرمازدگی می تواند برای هر کسی اتفاق بیافتد. معمولا در ورزشکاران، به ویژه افرادی که در هوای گرم تابستان در محیط باز ورزش می کنند اتفاق می افتد. اگر در اتومبیل یا مکان دیگری باشید که تهویه هوا نداشته باشد نیز ممکن است دچار گرمازدگی شوید.

• نوزادان، کودکان و همچنین سالمندان بیشتر در معرض خطر هستند.

سکته گرما (به انگلیسی: Heat Stroke) وضعیتی خطرناک تر و شدیدتر از گرمازدگی است. اما ممکن است گرمازدگی به سکته گرما تبدیل شود.

(منظور از سکته ی گرما این نیست که فرد دچار سکته مغزی یا سکته قلبی ناشی از گرما بشه! در علم پزشکی برای گرمازدگی دوتا اصطلاح هست:

1. گرمازدگی
2. سکته گرما

این دومی رو جدا کردن چون خیلی وضعیت شدیدتری هست و نیاز داره به کمک های پزشکی!)

اجازه دهید تفاوت این دو اختلال را بهتر برایتان توضیح دهیم:

تفاوت گرمازدگی و سکته گرما

سکته گرما وضعیتی جدی تر و شدیدتر از گرمازدگی است. اگر گرمازدگی رفع نشود می تواند خیلی سریع تبدیل به سکته گرما شود (حدودا ۳۰ دقیقه پس از گرمازدگی).

علائمی که کمی شدیدتر هستند (سکته گرما) شامل:

• سردرد
• دمای بدن بالاتر از ۴۰درجه سانتی گراد
• گیجی
• از دست دادن هوشیاری

همچنین ممکن است پوست شما خشک یا حتی مرطوب شود. ضربان قلب شما افزایش یابد. تشنج و کما ممکن است رخ دهد.

تمام این موارد یک شرایط فوریت پزشکی که باید هرچه سریعتر به پزشک مراجعه کنید.

علایم گرمازدگی و سکته گرما

علائم و نشانه های گرمازدگی عبارت اند از:

• دمای بیش از حد بدن: دمای بالاتر از ۴۰ درجه نشانه ی اصلی گرمازدگی است
• تغییر وضعیت ذهنی و هوشیاری: گیجی، تحریک پذیری، اختلال در گفتار، هذیان، تشنج و کما همه می تواند در اثر گرمازدگی ایجاد شود.
• تغییر در وضعیت تعریق: در گرمازدگی که بدلیل هوای گرم بوجود می آید، پوست داغ، قرمز و خشک می شود. در گرمازدگی که بر اثر ورزش شدید به وجود می آید پوست شما خشک یا کمی مرطوب می شود.
• تهوع و استفراغ: ممکن است احساس بیماری در معده داشته یا استفراغ کنید.
• پوست برافروخته: پوست قرمز می شود.
• تنفس سریع و سطحی: تنفس ممکن است سریع و کم عمق شود.
• ضربان قلب سریع: ممکن است نبض شما به میزان قابل توجهی افزایش یابد. زیرا بدن نیاز به خنک شدن دارد و قلب شما تندتر میزند تا به خنک شدن بدن کمک کند.
• سردرد: ممکن است احساس تپش در سر داشته باشید.

 علت سکته گرما یا گرمازدگی

گرمازدگی می تواند در نتیجه موارد زیر رخ دهد:

• قرار گرفتن در معرض محیط گرم: در نوعی از سکته گرما که گرمازدگی بدون حرکت (کلاسیک) گفته می شود، قرار گرفتن در محیط گرم باعث افزایش دمان بدن می شود. این نوع گرمازدگی معمولا پس از قرار گرفتن در معرض هوای گرم و مرطوب، خصوصا برای دوره های طولانی رخ می دهد. این بیماری اغلب در سالمندان و افراد مبتلا به بیماری های مزمن رخ می دهد.
• فعالیت شدید: گرمازدگی همراه با حرکت در اثر تحرک و فعالیت شدید در هوای گرم ایجاد می شود. هرکسی در هوای گرم ورزش یا فعالیت سنگین انجام دهد ممکن است دچار گرمازدگی شود. اما اگر به این شرایط عادت نداشته باشید احتمال وقوع این اتفاق بیشتر خواهد بود.

در هردو حالت بالا، اختلال می تواند توسط موارد زیر ایجاد شود:

• پوشیدن لباس اضافی: که مانع تبخیر آسان عرق و خنک شدن بدن می شود.
• نوشیدن الکل: که می تواند توانایی بدن را در تنظیم درجه حرارت تحت تاثیر قرار دهد.
• دهیدراسیون: عدم نوشیدن آب کافی برای جبران مایعات از دست رفته در اثر عرق کردن که پس از آن بدن دچار کمبود آب می شود

عوامل خطر

هرکس ممکن است دچار گرمازدگی بشود، اما فاکتورهای خطر نیز وجود دارند که باید مد نظر قرار بگیرند. شامل:

۱. سن کم یا پیری: نوزادان و کودکان زیر ۴ سال و بزرگسالان بالای ۶۵سال بیشتر در معرض خطر گرمازدگی قرار دارند. توانایی بدن در تنظیم درجه حرارت در کودکان کاملا رشد نکرده است. همچنین به دلیل بیماری، داروها و یا سایر موارد در افراد مسن این توانایی کاهش می یابد.

۲. داروهای خاص: داروهایی که توانایی بدن را برای پرآب ماندن و واکنش مناسب به گرما تحت تاثیر قرار می دهند شامل مواردی هستند که:

• برای درمان فشار خون بالا و مشکلات قلبی (مسدودکننده های بتا، ادرار آورها)
• کاهش علائم آلرژی (آنتی هیستامین)
• آرام بخش و کاهش دهنده های علائم روانپزشکی مانند داروهای ضد توهم (ضد روان پریشی)
• محرک های مربوط به اختلال کمبود توجه/بیش فعالی (ADHD) و محرک های غیرقانونی مانند آمفتامین و کوکائین، بدن را در برابر گرمازدگی آسیب پذیرتر می کند.

۳. چاقی: وزن بیش از حد می تواند روی توانایی بدن در تنظیم درجه حرارت تاثیر بگذارد و باعث شود بدن گرم تر شود.

۴. تغییرات ناگهانی دما: اگر به هوای گرم عادت ندارید، بیشتر مستعد ابتلا به گرمازدگی هستید. اگر به آب و هوای گرم سفر کنید و به آن عادت نداشته باشید ممکن است دچار سکته گرما شوید.

۵. نبود سیستم تهویه مناسب: پنکه و کولر می تواند باعث شود شما احساس بهتری داشته باشید. بخصوص برای خنک شدن و کاهش رطوبت بسیار کمک کننده هستند. (البته کولرهای آبی رطوبت محیط را زیادتر می کنند!)

۶. بیماری های زمینه ای خاص: برخی بیماری های مزمن مانند بیماری های قلبی یا ریوی ممکن است خطر گرمازدگی را افزایش دهد.

عوارض گرمازدگی

سکته گرما بسته به اینکه دمای بدن چقدر بالا باشد می تواند عوارض مختلفی ایجاد کند. عوارض شدید شامل:

• آسیب به اندام های حیاتی: بدون پایین آوردن دمای بدن، گرمازدگی می تواند باعث تورم مغز یا سایر اندام های حیاتی بدن شود. پس از آن احتمالا آسیب دائمی خواهد شد.
• مرگ: بدون درمان سریع، گرمازدگی می تواند کشنده باشد.

پیشگیری از گرمازدگی

گرمازدگی قابل پیش بینی و پیشگیری است. برای جلوگیری از گرمازدگی در هوای گرم مراحل زیر را انجام دهید:

• لباس های خنک بپوشید: پوشیدن لباس اضافه اجازه نمی دهد بدن به درستی خنک شود.
• از آفتاب دور بمانید: آفتاب توانایی خنک شدن بدن را به شدت کم می کند. لذا از آفتاب دوری کنید، از کلاه لبه پهن و عینک دودی استفاده کنید. کرم ضدآفتاب با SPF حداقل ۱۵ مصرف کنید. در مصرف ضدآفتاب خسیس نباشید! هر ۲ساعت یکبار باید مجددا کرم استفاده کنید.
• به مقدار زیاد مایعات بنوشید: مصرف آب به بدن کمک می کند تا راحت عرق کند و دمای مناسب بدن را حفظ کند.
• داروهای خاص را با احتیاط مصرف کنید: اگر داروهایی مصرف می کنید که توانایی بدن را برای حفظ دما کم می کند، مراقب آنها باشید یا با پزشک مشورت کنید.
• هرگز کسی را در اتومبیل پارک شده نگذارید! این موضوع یکی از دلایل عمده مرگ ناشی از گرمازدگی در کودکان است! هنگامی که خودرو زیر آفتاب پارک می شود در ۱۰دقیقه می تواند بیش از ۱۱ درجه سانتیگراد افزایش دما داشته باشد.

گذاشتن فرد در اتومبیل حتی اگر شیشه پایین باشد و ماشین در سایه باشد نیز ایمن نیست. وقتی ماشین شما پارک شد، کودک را خارج کرده و درب آن را قفل کنید.

• در گرم ترین ساعات روز استراحت کنید: در ساعات گرم روز استراحت کنید. اگر مجبور به فعالیت هستید مرتب آب مصرف کرده و به مکان خنک رفته و استراحت کنید.
• سازگار شوید: زمان کار و ورزش را تا حد امکان کم کنید. کارهای سنگین تر را در ابتدای روز و یا انتهای روز که هوا خنک تر است انجام دهید.
• اگر در معرض خطر بیشتری هستید، محتاط باشید: اگر بیماری زمینه ای خاصی دارید و یا دارو مصرف می کنید باید بیشتر مراقب گرمازدگی باشید.

تشخیص سکته گرما

معمولاً علائم گرمازدگی برای پزشکان واضح است، اما آزمایشات آزمایشگاهی می تواند تشخیص را تایید کند. این آزمایشات عبارتند از:

• دمای مقعد: سنجش دمای مقعد یا رکتوم دقیق ترین روش برای تعیین درجه حرارت اصلی بدن است و دقیق تر از دمای دهان یا پیشانی است.
• آزمایش خون: سدیم یا پتاسیم خون و گازهای موجود در خون را جهت تست سلامت سیستم عصبی مرکزی بررسی می کنیم که آیا اسیب دیده است یا خیر.
• آزمایش ادرار: برای بررسی رنگ ادرار استفاده می شود. زیرا در صورت داشتن بیماری مرتبط با گرما معمولاً رنگ ادرار تیره تر است. همچنین عملکرد کلیه ها می تواند تحت تأثیر گرمازدگی قرار بگیرد.
• آزمایشات عملکرد عضله: برای بررسی آسیب جدی به بافت عضلانی (رابدومیولیز).
• اشعه ایکس و سایر آزمایش های تصویربرداری: بررسی آسیب به اندام های داخلی بدن

درمان گرمازدگی

درمان گرمازدگی برای خنک کردن بدن و جلوگیری از آسیب به مغز و اندام های حیاتی ضروری است. پزشک ممکن است اقدامات زیر را انجام دهد:

• شما را در آب فرو ببرد: ثابت شده است یک حمام آب سرد یا یخ موثرترین روش برای پایین آوردن سریع دمای بدن است. هرچه سریعتر بتوانیم دمای بدن را کم کنیم آسیب به اعضای بدن و خطر مرگ کم می شود.
• تکنیک خنک سازی با تبخیر: اگر دوش آب سرد ممکن نباشد، تیم پزشکی ممکن است برای پایین آوردن دمای بدن از تکنیک تبخیر استفاده کنند. آب سرد روی بدن شما اسپری می شود و با یک پنکه هوای گرم را روی شما قرار می دهند. اینکار باعث می شود آب تبخیر شده و بدن شما خنک شود.
• قرار دادن در یخ: روش دیگر این است که شما را در بسته های یخ قرار دهند یا کیسه های خنک کننده را به کشاله ران، گردن، پشت و زیربغل ببند.
• داروهای ضد لرز: اگر روش های بالا منجر به لرز در بدن شما شد داروی شل کننده عضلات مانند بنزودیازپین تجویز می شود. (لرز دمای بدن را زیاد میکنه. بخاطر همین تو سرما شروع به لرزیدن میکنیم که گرم بشیم. الان که میخوایم گرمازدگی رو درمان کنیم باید جلوی لرز رو بگیریم!)

درمان خانگی و سبک زندگی

درمان خانگی برای سکته گرما کافی نیست! اگر علائمی از سکته گرما داشتید باید سریعا اورژانس ۱۱۵ را مطلع کنید. دیگران نیز باید جهت خنک کردن شما و رسیدن اورژانس کمک کنند. هیچگونه مایعات تا رسیدن تیم پزشکی مصرف نکنید.

اگر متوجه علائم زودهنگام گرمازدگی شدید، دمای بدن خود را سریعا پایین آورید و جلوی بدتر شدن آن را بگیرید. در موقعیت های گرمازدگی اولیه که هنوز تبدیل به سکته گرما نشده و اورژانسی نیست، اقدامات زیر کمک کننده است:

• به سایه یا محلی که کولر دارد بروید: اگر سیستم تهویه در منزل ندارید می توانید به مکان های عمومی که کولر دارند رفته و مدتی آنجا باشید.
• خنک کردن با پارچه مرطوب: اگر کسی را دیدید که علائم مربوط به گرمازدگی را دارد او را با پارچه مرطوب خیس کنید یا به آرامی آب سرد روی او اسپری کنید. بهتر است یک پنکه نیز سمت او قرار دهید.
• حمام خنک: اگر می توانید یک دوش آب سرد گرفته یا در حوضچه ی آب سرد خود را خیس کنید.
• مایعات زیاد بنوشید: با عرق کردن نمک و آب زیادی از دست می دهیم.
• منع مصرف نوشدنی های الکلی یا شیرین: این نوشیدنی ها توانایی بدن برای کنترل دما را کم می کند. همچنین نوشیدنی های بسیار سرد می تواند باعث گرفتگی های معده شود.

شما می توانید جهت مشورت با متخصصین توان درمان از سامانه ی مشاوره آنلاین اقدام به ارتباط مستقیم با متخصصین نمایید.