شکاف کام و لب (انواع، علت، درمان)

مقدمه

شايد چهره كودكاني را دیده باشین كه روي لبشون،‌ آثار بخيه به دلیل جراحي وجود داره. این چهره ممکنه شما رو به ياد واژه لب ‌شكری ‌بندازه. تولد نوزادانی با این مشکل احساس نگرانی شدیدی برای والدین ایجاد می کنه. در این مقاله با شکاف کام و لب بیشتر آشنا میشیم و درباره علت ها درمان های موجود اطلاعات بیشتری کسب می کنیم.

توجه! این کودکان از شیرینی زیاده که لبشون شکاف خورده، بخاطر همین بهشون میگن لب شکری! ماهم دوستشون داریم 🙂

آشنایی با ساختار و عملکرد کام

همین طور که از اسمش معلومه، در شکاف کام یکی از مناطق درگیر، کام است. می خواییم بیشتر کام رو بشناسیم.

کام قسمتی است که حفره دهانی را از بینی جدا می کند. دو بخش دارد: سخت کام و نرمکام. سخت کام که جلوتر از نرمکام قرار دارد، قسمتی استخوانی است. نرمکام بخشی گوشتی است و زبان کوچک از آن آویزان شده است.

سخت کام به زبان حین جویدن غذا کمک می کند، تا بتواند غذا را نگه دارد. همچنین سخت کام بستری را در قسمت بینی فراهم می کند تا هوا بتواند به راحتی از آن عبور کند. نرمکام توانایی حرکت دارد و انعطاف پذیر است. تمامی اجزای حفره دهانی، با تغییر مسیر هوا، در تولید صداهای گفتاری نقش دارند.

شکاف کام و لب (لب شکری) چیست؟

شکاف لب (به انگلیسی: Cleft lip) باز شدگی در لب بالا و شکاف کام (به انگلیسی: Cleft Palate) بازشدگی در ناحیه کام است. شکاف کام و شکاف لب زمانی ایجاد می شوند که ساختارهای صورتی در حال رشد یک جنین، کاملا بسته نشوند.

شکل گیری لب بین هفته چهارم تا هفتم بارداری صورت می گیرد. در جریان رشد جنین، بافت بدن توسط سلول هایی شکل می گیرد که از طرفین به سمت وسط می آیند و اجزای صورت، مانند دهان و لب ها را شکل می دهند. اگر این سلول ها حین بارداری به طور کامل به هم متصل نشوند، شکاف در لب ایجاد می شود.

این شکاف می تواند کوچک باشد؛ یا به اندازه ای بزرگ باشد که تا بینی نیز برود.

شکاف در لب بالا می تواند در یک طرف لب باشد (شکاف لب یکطرفه)، یا در هر دو طرف(دوطرفه) ، یا در وسط لب ها (که به ندرت اتفاق می افتد) همچنین کودکانی که شکاف در لب دارند، می توانند شکاف در کام هم داشته باشند.

تشکیل کام بین هفته ششم تا نهم بارداری می باشد. زمانی که بافت های تشکیل دهنده سقف دهان در دوره بارداری به هم نرسند، شکاف کام ایجاد می شود. برای برخی نوزادان در هر دو قسمت سخت کام و نرمکام شکاف وجود دارد؛ و برای برخی دیگر فقط در قسمت سخت کام شکاف است.

میزان شیوع شکاف کام و لب

براساس آمار مرکز کنترل بیماری ها و پیشگیری (CDC) هر ساله حدود ۲۶۵۰ نوزاد با شکاف کام و حدود ۴۴۴۰ نوزاد با شکاف لب با یا بدون شکاف کام در آمریکا متولد می شوند.

این آمار نشان دهنده میزان اهمیت توجه درمانگران به شکاف کام و لب می باشد.

احتمال وجود شکاف لب با یا بدون شکاف کام در پسرها بیشتر است. همچنین شکاف کام بدون شکاف لب هم در دختران شایع تر است.

علایم شکاف کام و لب

اکثر انواع شکاف کام و لب در بدو تولد تشخیص داده می شود. حتی گاهی در آزمایشات قبل از تولد، مانند سونوگرافی های سه بعدی و پیشرفته نیز شکاف کام و لب قابل تشخیص است. شکاف کام و لب معمولا به شکل های زیر دیده می شود:

• شکاف در ناحیه لب و ناحیه کام، که در هر دو سمت صورت مشاهده می گردد.
• شکافی که به صورت یک سوراخ کوچک در لب مشاهده می شود.
• شکافی که از لب به سمت لثه ها و کام می رود تا بینی گسترش می یابد.
• شکاف در ناحیه کام که تظاهراتی در صورت ندارد.

نوعی شکاف نیز وجود دارد که به شکاف زیر موکوزی یا تحت موکوزی معروف است. شکافی در زیر کام وجود دارد که توسط لایه ای پوشانده شده است. این نوع شکاف معمولا در بدو تولد قابل تشخیص نیست و توسط علایمی که بعدا در روند رشد ظاهر می گردد، تشخیص داده می شود.
علایم شکاف زیر موکوزی عبارت است از:

• مشکلات غذا خوردن
• مشکلاتی در بلع و خروج غذا و آب از بینی
• صدای تودماغی
• عفونت گوش مزمن

همچنین معمولا در شکاف کام زیر موکوزی، زبان کوچک دو شاخه است.

عوارض جانبی شکاف کام و لب

کودکانی که شکاف لب با یا بدون شکاف کام دارند، با مشکلاتی مواجه هستند. مشکلات این کودکان بستگی به نوع و شدت عارضه دارد.

• مشکلات غذا خوردن: یکی از مشکلاتی که بلافاصله پس از تولد ایجاد می شود، مشکل در غذا خوردن است. بیشتر نوزادان دارای شکاف لب می توانند از سینه مادر شیر بخورند، ولی شکاف کام در جریان مکیدن مشکل ایجاد می کند.
• عفونت گوش: اگرچه به نظر می رسد فاصله کام تا گوش زیاد است، ولی کودکان دارای شکاف کام بیشتر دچار عفونت گوش می شوند. دلیل این اتفاق وجود شیپور استاش است. شیپور استاش لوله ای است که فشار هوا را در هر دو طرف پرده گوش متعادل می‌کند. شنوایی این کودکان حتما باید به صورت دوره ای چک شود و تحت نظر پزشک متخصص گوش و حلق و بینی باشند.
• مشکلات دندانی: اگر شکاف تا لثه های بالایی ادامه پیدا کند، رشد دندان ها ممکن است تحت تاثیر قرار بگیرد.
• مشکلات گفتاری: کام نقش مهمی در تولید صداها دارد و رشد طبیعی گفتار در کودکان دارای شکاف کام و لب تحت تاثیر قرار می گیرد. با توجه به شکافی که در ناحیه کام وجود دارد، هوا هنگام صحبت وارد مسیر صحیح نمی گردد و صدای این کودکان تودماغی به نظر می رسد. همچنین ممکن است این کودکان دوره هایی از آسیب شنوایی را تجربه کنند و همین مورد می تواند روی گفتار آن ها نیز تاثیر بگذارد.
• مشکلات دوره ی درمانی: کودکانی که شکاف کام و لب دارند، شرایط مراقبتی خاصی را نیاز دارند که با کودکان طبیعی متفاوت است. این شرایط مراقبتی از نظر اجتماعی و عاطفی روی کودک تاثیر می گذارد و مانع از تجربه محیط به طور طبیعی می شود. همچنین برخی از این کودکان در آینده با کمبود اعتماد به نفس و مشکل در روابط اجتماعی مواجه می شوند؛ که روانشناس می تواند کمک شایانی به این کودکان ارائه دهد.

تغذیه در نوزادان شکاف کام و لب

برخی از کودکان دارای شکاف کام و لب، مشکلاتی در تغذیه خواهند داشت. در اوایل شیردهی ممکن است شیر از بینی کودک خارج شود. کودکی که فقط شکاف لب دارد، مشکل چندانی در تغذیه از سینه مادر ندارد. مادر باید سینه را در موقعیتی قرار دهد که کودک بتواند با قسمت سالم، آن را بگیرد. نحوه دقیق شیردهی، باتوجه به مشکل کودک، در بیمارستان به مادران آموزش داده می شود.

در هنگام شیردهی، مادر و کودک باید ارتباط خوب و نزدیکی باهم داشته باشند. حتما حین تغذیه با کودک خود صحبت کنید و او را نوازش کنید. زیرا تمامی کودکان حین تغذیه، نیاز به احساس لطف و محبت مادرانه دارند.

علت ایجاد شکاف کام و لب

محققان معتقدند که شکاف کام و لب معمولا تحت تاثیر شرایط محیطی و ژنتیکی ایجاد می شود. ژن مربوط به ایجاد شکاف کام و لب می تواند از پدر و مادر متنقل شود. همچنین محیط می تواند زمینه بروز این ژن را فراهم نماید.

به طور کلی، در اکثر نوزادان دلیل قابل مشاهده ای برای ایجاد این عارضه مشاهده نمی شود.

ریسک فاکتور و عوامل خطر

عواملی هستند که می توانند احتمال ایجاد شکاف کام و لب را در نوزادان افزایش دهد. این موارد عبارتند از:

• تاریخچه خانوادگی: والدینی که در خانواده آن ها فردی با شکاف کام و لب وجود دارد، به احتمال بیشتری صاحب فرزندی با این عارضه نسبت به سایر خانواده ها می شوند.
• مواجهه با مواد آسیب رسان طی دوره بارداری: مصرف الکل و سیگار توسط مادر در دوره بارداری، می تواند احتمال ایجاد شکاف کام و لب را در نوزادان افزایش دهد.
• داشتن دیابت: شواهدی وجود دارد که مادران دارای دیابت قبل بارداری، با احتمال بیشتری نوزادان دارای شکاف کام و لب را به دنیا می آورند.
• داشتن اضافه وزن حین بارداری: شواهدی مبنی بر اینکه مادران دارای اضافه وزن حین بارداری، با احتمال بیشتری نوزادان دارای شکاف کام و لب به دنیا می آورند، وجود دارد.
• مصرف برخی از داروها: مادرانی که داروهایی برای کنترل و درمان صرع، مانند توپیرامات و والپروئیک اسید در سه ماهه اول بارداری خود مصرف کنند، به احتمال بیشتری نسبت به سایر مادران دارای فرزندی با شکاف لب با یا بدون شکاف کام می شوند.

پیشگیری

پس از متولد شدن نوزادی با شکاف کام و لب در یک خانواده، والدین نگران متولد شدن فرزند بعدی با همین عارضه هستند. بیشتر عوامل ایجاد کننده شکاف کام و لب قابل پیشگیری نیستند، ولی موارد زیر می تواند تاحدی موثر باشند:

• مشاوره ژنتیک:

اگر در خانواده تاریخچه شکاف کام و لب وجود دارد، باید قبل از بارداری با مشاور ژنتیک مشورت کرد. مشاور ژنتیک احتمال به دنیا آوردن نوزادی با شکاف کام و لب را بررسی خواهد کرد.

• عدم استفاده از الکل و سیگار:

مصرف الکل و سیگار در دوره بارداری احتمال وجود شکاف کام و لب را در نوزاد افزایش می دهد. با ترک آن ها، از بروز بسیاری از بیماری ها در نوزاد جلوگیری می شود.

• استفاده از داروهای تقویتی:

قبل از بارداری پزشک می تواند برخی داروهای تقویتی را با توجه به شرایط تجویز کند. همچنین اکثر پزشکان مصرف اسید فولیک را ضروری می دانند. مادر باید در دوره بارداری تحت نظر پزشک باشد.

شکاف کام و سندروم های ژنتیکی

گاهی اوقات، شکاف کام و لب در برخی سندروم های ژنتیکی نیز مشاهده می شود. مادرانی که وجود شکاف کام و لب در جنین آن ها تشخیص داده می شود، ممکن است نیاز به انجام برخی آزمایشات دیگر برای تشخیص وجود یا عدم وجود این سندروم ها داشته باشند. معمولا از تست آمینوسنتز استفاده می شود.

این آزمایش یکی از آزمایش های تشخیصی قبل از تولد است و از مایعی که جنین را در برگرفته است، نمونه برداری می شود. با این آزمایش پزشک اختلالات کروموزومی را تشخیص می دهد.

تعدادی از سندروم های ژنتیکی که در آن ها لب شکری شایع است، عبارتند از:

• سندروم پیررابین
• سندروم استیکلر
• سندروم ادوارد
• سندروم واندر وود
• سندروم دی جرج

اگر صاحب فرزندی دارای شکاف کام و لب شدیم، چه کار کنیم؟

بسیاری از والدین زمانی در آزمایشات قبل از تولد فرزندشان، متوجه می شوند که جنین دارای لب شکری است، نمی توانند مشکل را بپذیرند. حتی تلاش می کنند که تقصیر را گردن یکدیگر بیندازند. همچنین داشتن کودکی با شکاف کام و لب، علاوه بر ضربه روحی که به والدین وارد می کند، واکنش های مختلفی را در فامیل و اطرافیان به دنبال دارد.

پدر و مادر در این زمان باید تلاش کنند که با کمک یکدیگر شرایط را کنترل کنند. روانشناس در این راه می تواند همراهی کند. این کودکان نیاز به مراقبت ها و درمان های خاصی دارند. اگر روند درمانی به درستی پیش برود، زندگی سالمی در انتظار این کودکان خواهد بود. در ادامه به درمان های مرسوم در حیطه شکاف کام و لب می پردازیم.

درمان لب شکری

درمان در کودکان دارای شکاف کام و لب (لب شکری) تا حد زیادی بستگی به شدت شکاف، سن کودک، وجود یا عدم وجود سندروم های ژنتیکی همراه و نقایص زمان تولد دارد.

جراحی اولیه لب، حدود در ۲-۳ ماهگی صورت می گیرد. جراحی اولیه کام نیز در حدود ۹ ماهگی انجام می شود. اما زمان دقیق جراحی تحت تاثیر وزن کودک و روند رشد او و بیماری های همراه دیگر مانند بیماری های قلب بنا به نظر جراح، تغییر می کند.

بسیاری از کودکان با افزایش سن، نیاز به جراحی های بیشتر دارند. عمل های جراحی باعث ترمیم جای شکاف در صورت کودک می گردد و باعث بهبود روند تنفس، شنوایی و رشد گفتار و زبان می شود.

کودکانی که با شکاف کام و لب متولد می شوند، به خدمات درمانی دیگری مانند خدمات ترمیم دندان ها و گفتاردرمانی نیاز خواهند داشت. توجه داشته باشید که فقط جراحی برای بهبود وضعیت گفتار کافی نیست! جلسات گفتاردرمانی برای این کودکان ضروری است.

برخی از عمل های جراحی تا زمانی که کودک به سن بزرگسالی نرسد، قابل انجام نیستند. زیرا این عمل های جراحی نیازمند تکمیل ساختار صورت و فک هستند.

در درمان کودکان دارای شکاف کام و لب، افرادی با تخصص های مختلف نقش دارند. جراح پلاستیک ابتدا تشخیص می دهد که چه زمانی برای جراحی مناسب است و آن را انجام می دهد. متخصص گوش و حلق و بینی و شنوایی شناس، مشکلات شنوایی ناشی از شکاف کام را بررسی می کنند. دندانپزشک و متخصص ارتودنسی به مسایل دندانی کودک رسیدگی می کنند. گفتاردرمانگر، وظیفه ارزیابی و درمان مشکلات تغذیه ای و رشد گفتار و زبان را بر عهده دارند. مددکار اجتماعی، از خانواده های این کودکان حمایت می کند. حضور روانشناس هم در روند درمان الزامی است تا از مشکلات روحی و روانی خانواده ها و کودکان جلوگیری کند. همچنین خانواده ها با مراجعه به متخصص ژنتیک، می توانند درباره احتمال داشتن فرزند دیگر با همین مشکل، مشاوره بگیرند.

مسائل دندانی در کودکان داری شکاف کام و لب

کودکان دارای شکاف کام و لب ممکن است با مشکلات خاصی مانند نبود دندان ها، تغییر شکل دندان و لثه، و یا قرارگیری در جای نامناسب دندان ها مواجه شوند که نیازمند نظارت دقیق و معاینات دوره ای می باشد.

اگر شکاف، لثه را هم درگیر کند معمولا دندان های دو سمت شکاف در محل غیر طبیعی قرار می گیرند.

دندانپزشک تصمیم می گیرد که چه نوع مداخله ای مورد نیاز است. درمان ارتودنسی نیز ممکن است مورد نیاز باشد که این درمان، باعث می شود که ظاهر دندان ها بهتر دیده شود.

کودکان دارای شکاف کامی که مشکلات دندانی دارند، باید نکات بهداشتی مربوط به دهان و دندان را بیاموزند، زیرا آسیب پذیری دندان های آن ها بیشتر است.

شکاف کام و لب در بزرگسالان

با جراحی های گسترده ای که امروزه صورت می گیرد، جای جراحی شکاف لب بر روی صورت تاحد زیادی از بین می رود. ولی بزرگسالانی وجود دارند که جای جراحی شکاف آن ها روی صورت باقی مانده است و ظاهری متفاوت از سایرین را ایجاد کرده است. تاثیری که این تفاوت ظاهری روی افراد دارد، بسیار متفاوت است.

برخی آن را پذیرفته اند و بدان عادت کرده اند. در واقع، زخمی که روی صورت باشد، نقش مهمی در روابط بین افراد ایفا نمی کند. برخی از افراد وقتی متوجه می شوند کسی بیش از حد به زخم روی صورتشان نگاه می کند یا درباره آن سوال می پرسد، ناراحت می شوند و اعتماد به نفس خود را به مرور از دست می دهند.

اگر افراد احساس کنند که از نظر ظاهری متفاوت به نظر می رسند، خودشان را از نظر اجتماعی محدود می کنند. ممکن است از حضور در برخی موقعیت های اجتماعی دوری کنند؛ فقط و فقط به دلیل وجود جای زخم بر روی صورتشان.

برای اینکه این افراد بتوانند در موقعیت ها و مکالمه های اجتماعی به خوبی عمل کنند، باید در ابتدا احساس خوبی نسبت به خودشان داشته باشند. برخی از آن ها هنوز خاطرات مسخره شدن توسط دیگران در مدرسه را مرور می کنند؛ یا به خاطر اینکه با شکاف متولد شده اند، عصبانی و ناراحت اند. این افراد هنوز با خودشان در تعارض هستند، پس نمی توانند در یک مکالمه اجتماعی به خوبی ظاهر شوند. بزرگسالانی که با این مشکلات مواجه هستند، می توانند از روانشناس کمک بگیرند. روانشناس قدم به قدم به این افراد کمک می کند تا روابط اجتماعی مناسبی داشته باشند و در روابط درون فردی، به ثبات برسند.

اگر دارای هر یک از این مشکلات هستید می توانید از سامانه ی مشاوره ی توان درمان با متخصصین در ارتباط باشید.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

شکاف کام و لب معمولا بعد از تولد توسط پزشک تشخیص داده می شود. ولی اگر کودک شما علایم شکاف زیر موکوزی را دارد، حتما به پزشک مراجعه فرمایید.

آینده کودکان دارای شکاف کام و لب چگونه است؟

اگرچه درمان شکاف کام و لب سال ها به طول می انجامد و احتمالا نیازمند چندین عمل جراحی است، ولی بیشتر این کودکان با دریافت درمان مناسب، می توانند به ظاهر، گفتار و بلع طبیعی دست یابند.

و در آخر می توان گفت که کودکان دارای شکاف کام و لب معمولا به درمان خوب جواب می دهند و زندگی سالمی را خواهند داشت!

شما می توانید نظرات خود را در بخش دیدگاه ها برای ما ارسال نمایید و یا از طریق سامانه ی مشاوره آنلاین با متخصصین توان درمان در ارتباط باشید.