حل مسئله (راهبرد های عملی)

مهارت حل مسئله

دنیایی که ما در آن زندگی می کنیم سراسر مسئله است. در واقع  مشکلات بخش جدایی ناپذیر زندگی ما هستند. حتی انسان های غار نشین که از خود می پرسیدند چگونه خود را گرم کنم؟ به نوعی درصدد حل مسئله و تصمیم گیری بوده اند. حل مسئله مهارتی است که بقای فرد و حتی بقای نسل در گرو آن هست. پس بیایید نگاهی دقیقتر به این مهارت بیاندازیم.

حل مسئله چیست؟

حل مسئله (یکی از مهارت های زندگی) ، یک فرآیند شناختی – رفتاری است که فرد به کمک آن ها سعی  می کند راه حل های موثر یا مفیدی برای مسائل روزمره زندگی پیدا کند. مانند حل مسائل مالی، شخصی، بین فردی ، مسائل زناشویی و خانوادگی، مسائل اجتماعی و ……. همه انسان ها به دانستن مهارت های حل مسئله نیازمندند.

مهارت حل مسئله به ما چه کمکی می کند؟

افرادی که مهارت زیادی در حل مسئله دارند و می دانند که مسائل خود را چگونه حل کنند اعتماد به نفس بیشتری دارند. چرا که سعی می کنند با مشکلات زندگی مواجه شده و برای آن راه حلی بیابند، همین موضوع باعث می شود به توانایی های خود اعتماد کنند و اعتماد به نفس بالایی داشته باشند.

این افراد اضطراب کمتری را تجربه می کنند و به هنگام بروز مشکل با حل مسئله مناسب، استرس خود را کنترل می کنند.

توانایی حل مسئله به افراد کمک می کند تا از چالش پیش آمده به عنوان یک فرصت استفاده کنند و توانایی های خود را شکوفا کنند یا اینکه به دنبال آموختن مهارت جدیدی باشند تا از عهده مشکل پیش آمده برآیند.

مهارت حل مسئله به افراد کمک می کند تا ذهن خلاق داشته باشند و به دنبال ایده های جدید باشند.

انواع راهبردهای حل مسئله

وقتی با مسئله یا مشکلی رو به رو می شویم، طبیعی است که استرس را تجربه کنیم. ولی همه افراد به یک شکل با استرس مقابله نمی کنند. برخی به حل مسئله اقدام می کنند و برخی به هم می ریزند، شما وقتی با مسئله ای رو به رو می شوید، چه احساسی دارید و چه کار می کنید؟

گاهی اوقات احساسات به قدری منفی و شدید هستند که مانع از تفکر منطقی و حل مسئله می شوند. مثلا ممکن است در برخورد با مسئله ای عصبانی شویم، سیگار یا مواد مصرف کنیم یا دست به پرخوری بزنیم. این نوع مقابله ها ناسازگار محسوب می شوند.

در برخی موارد در مواجهه با مشکل، رفتاری هیجانی اما غیر موثر داریم. رفتاری که به حل مسئله منجر نمی شود. مثلا ساکت شویم و مسئله را به عنوان یک مسئله غیر قابل حل بپذیریم. این نوع مقابله هیجان مدار محسوب می شود. زیرا مبتنی بر احساسات و هیجانات است. مورد اول، مقابله هیجان مدار ناسازگارانه و مورد دوم، مقابله هیجان مدار سازگارانه محسوب می شود.

هدف مقابله هیجان مدار، تغییر موقعیت استرس زا و کاهش فشار است نه حل مشکل. مقابله هیجان مدار سازگارانه به خودی خود بد نیست و شاید گاهی لازم هم باشد.

نوع دیگری از مقابله، مقابله مسئله مدار است. این نوع مقابله به حل مسئله منتهی می شود و سازگارانه است. تلاش و کوشش برای حل مشکل، برنامه ریزی، جمع آوری اطلاعات و مشورت همراه با صبر و حوصله از انواع مقابله های مسئله مدار هستند. اما این نوع مقابله، یک مهارت است که باید با تمرین آن را یاد بگیریم. قبل از اینکه بتونیم از این مقابله استفاده کنیم باید با فرایند حل مسائله به خوبی آشنا باشیم.

فرایند حل مسئله

1. داشتن نگرش مثبت نسبت به مشکل

برخی افراد وقتی با یک مسئله رو به رو می شوند آن را یک معضل غیر قابل حل می بینند. چنین رویکردی، نخستین مانع برسر راه حل مسئله است. زیرا وقتی فرد مسئله یا مشکلی را غیر قابل حل ببیند انگیزه لازم برای مقابله موثر با آن را از دست می دهد. در حالی که اگر مسئله را فرصتی برای رشد و بلوغ اجتماعی ببینیم با استقبال آن می رویم و به جای اجتناب و فرار آن را حل می کنیم.

به یاد داشته باشید که پیش آمدن مشکل، نشانه ضعف و بی کفایتی نیست. شناسایی افکار منفی در حل مشکل و فرآیند تصمیم گیری و جایگزین کردن آن ها با افکار منطقی، بسیار مهم است. چند راه حل می تواند به کسب نگرش مثبت نسبت به مشکلات کمک کننده باشد.

• اول اینکه افکار منفی که به هنگام بروز مشکلات به ذهنتون خطور می کند را یادداشت کنید.
• بررسی این افکار منفی و اینکه چه قدر این افکار درست هستند و حتی جایگزین کردن این افکار با افکار مثبت در کسب نگرش مثبت نسبت به مشکل به شما کمک می کند.

می توانید از یک آزمایش رفتاری استفاده کنید. به مدت یک هفته محیط اطراف خود را زیر نظر بگیرید. سعی کنید با افراد صحبت کنید و شخصی را بیابید که در زندگی خود هیچ مشکلی ندارد. یا تا به حال با مشکلی رو به رو نشده است و همه چیز بر وفق مرادش بوده است. آیا می توانید چنین شخصی را بیابید؟ یا واقعا چند درصد از اطرافیان شما بدون مشکل هستند؟

2. تعریف مسئله یا مشکل

برای اینکه بتوانیم با مسائل به شیوه صحیحی مقابله کنیم باید بتوانیم به طور صحیحی آن ها را تعریف کنیم. تعریف درست یک مسئله، اینکه بدونیم مسئله چیست و می خواهیم به چه چیزی برسیم تا حد زیادی به حل مشکل کمک می کند. یک تعریف خوب از مسئله ۴ ویژگی دارد.

عینی باشد.

اختصاصی باشد.

قابل سنجش باشد.

دست یابی به هدف ممکن باشد.

فرض کنید دانش آموزی در درس ریاضی مشکل دارد. صرف اینکه بگوید من با این درس مشکل دارم یا ریاضی سخت است  و یا من این درس را یاد نمی گیرم نمی توان گفت مشکل خود را تعریف کرده است. زیرا این تعاریف مبهم هستند و کمکی به یافتن راه حل نمی کنند. همان طور که گفتیم مسئله باید عینی و اختصاصی تعریف شود. یعنی این دانش آموز دقیقا بگوید کدام مبحث را یاد نمی گیرد؟ مثلثات؟ مشتق یا مثلا با فرمول ها مشکل دارد و نمی تواند آن ها را حفظ کند. اگر در مبحث مثلثات مشکل دارد دقیقا مشخص کند که کدام قسمت از این مباحث برای وی مشکل آفرین شده است.

قسمت بعدی تعریف مسئله این است که ما با حل یک مسئله به دنبال یک هدف هستیم این هدف باید قابل سنجش باشد و رسیدن به آن امکان پذیر باشد. در مثال قبل ممکن است هدف دانش آموز این باشد که در درس ریاضی نمره خوب بگیرد تا معدلش خوب شود.

 باید نمره خوب و معدل خوب را تعریف کنیم. منظور از نمره خوب چیست؟ و دقیقا به دنبال چند نمره افزایش هستیم؟

نکته مهم تر این است که این هدف گذاری باید امکان پذیر باشد. کسی که بالاترین نمره ای که تا به حال گرفته مثلا  ۱۴ بوده نمی تواند به یک باره انتظار داشته باشد که در درس ریاضی نمره ۲۰ بگیرد. این فرایند تدریجی است و باید گام به گام طی شود.

3. تولید راه حل

بعد از اینکه مسئله را دقیقا شناسایی و تعریف کردیم. باید راه حل تولید کنیم.

در این مرحله کیفیت راه حل ها مهم نیست. مهم این است که تا جایی که می توانیم ایده بدهیم و تعداد زیادی راه حل را یادداشت کنیم بدون اینکه آن ها را مورد قضاوت قرار دهیم.

در مرحله بعد هر راه حل را به طور اختصاصی مورد بررسی قرار می دهیم. مزایا و معایب هر راه حل را یادداشت می کنیم و اینکه این راه حل چه قدر امکان اجرایی شدن دارد.

و در آخر با توجه به مزایا و معایب هر راه حل تصمیم می گیریم که کدام را انتخاب کنیم.

در این مقاله سعی شد به طور مختصر به انواع راهبردهای حل مسئله اشاره شود. همان طور که قبلا هم گفته شد  راهبردهای هیجان مدار و مسئله مدار به خودی خود نه خوب هستند و نه بد. مهم اینه که بتوانیم متناسب با موقعیت از آن ها استفاده کنیم. در فرآیند حل مسئله مهم تر از هر چیزی داشتن نگرش مثبت به مشکلات است.

نگاه کردن به یک مشکل به عنوان یک فرصت و نه یک تهدید موجب شکوفا شدن بسیاری از توانایی های ما می شود و در بالا بردن کیفیت زندگی ما نیز نقش مهمی دارد. اگرچه اکثر مشکلات با کمی تلاش و استفاده از مهارت حل مسئله قابل حل هستند ولی گاهی نیز در زندگی با مشکلاتی مواجه هستیم که غیر قابل حل هستند و ناگزیز به پذیرش آن ها هستیم.

مسائلی مثل بیماری، معلولیت یا شرایط بد اقتصادی یا شرایطی که شاید خود انسان به تنهایی نقشی در آن نداشته باشد، در اینگونه موارد استفاده از راهبردهای هیجان مدار سازگارانه می تواند کمی کمک کننده باشد و اینکه یاد بگیریم نسبت به اینگونه موارد پذیرش داشته باشیم.

آیا این مهارت توانست به شما در حل مشکل و مسئله تان کمک کند؟؟ اگر خیر! به مشاوره آنلاین با تیم توان درمان دعوتید 🙂

همچنین می توانید نظرات خود را در پایین این بخش ارسال فرمایید…