مقدمه
شاید برای شما هم پیش آمده باشد که در موقعیتی دچار ترس و هراس شوید. با دیدن یک سگ یا عنکبوت بترسید و فریاد بکشید. یا به هنگام عبور از روی پلی مرتفع در روی رودخانه دچار رعب و هراس شوید. در صورتی که این ترس و اضطراب بعد از دقایقی از بین رفت، عکس العمل عادی به شمار می رود.
ولی اگر در موقعیتی دچار ترس و اضطرابی شوید که هیچ تناسبی با آن موقعیت ندارد و علائم جسمانی مانند تپش قلب، خشکی دهان، تعریق و…. در شما بوجود آید، احتمالا شما دچار فوبیا یا هراس هستید!
فهرست
اختلال فوبیا چیست؟
اختلال فوبیا یا هراس (به انگلیسی: Phobia) جزء اختلالات اضطرابی است. اختلال فوبیا یا هراس واکنش شدید و غیر منطقی به موقعیتی است که یا خطر زیادی ندارد یا هیچ خطری ندارد ولی فرد با روبرو شدن با آن دچار هراس و وحشت می شود.
افرادی که مبتلا به فوبیا (هراس) هستند، در زمان مواجهه با موقعیت ترس آور، عمیقا دچار ترس و وحشت می شوند. این ترس و وحشت، می تواند ناشی از مکان، موقعیت، شی، یک نوع فعالیت، حیوان و یا شخص خاص باشد. فردی که مبتلا به فوبیا است، سعی می کند از چیزی که باعث ایجاد ترس در او می شود دوری کند و اگر به اجبار با آن روبرو شود، مجبور به تحمل اضطراب شدید می شود.
برخی از این موقعیتها طیف محدودی دارند. مانند ترس از عنکبوت، گربه، یا مار. در این صورت امکان دارد شخص با اجتناب از موقعیتی که باعث ایجاد ترس و وحشتش می شود، تا اندازه ای خود را از اضطراب نگاه دارد.
برخی از این موقعیتها دارای طیف گسترده تری می باشند. به عنوان مثال ترس از ارتفاع (آکروفوبیا) با نگاه کردن از پنجره یک ساختمان به بیرون و یا رانندگی و قدم زدن بر روی یک پل مرتفع ایجاد می شود. یا ترس از فضای بسته (کلاسترفوبیا) که می تواند هنگام سوار آسانسور شدن بوجود آید. افرادی که به این نوع هراس(فوبیا) مبتلا هستند، لازم است که شرایط زندگی خود را تغییر دهند.
شدت تاثیر فوبیا می تواند از آزار دهنده (خفیف) تا ناتوان کننده (شدید) باشد. افراد مبتلا به فوبیا، به غیر واقعی بودن ترس خود آگاهی دارند، ولی متاسفانه نمی توانند هیچ اقدامی در این زمینه انجام دهند. این اختلال می تواند در کار، روابط شخصی و عملکرد فرد مشکل ایجاد کند. در اثر این اختلال فرد از برخی موقعیتها و فعالیتهای ضروری اجتناب می کند، تا دچار ترس و وحشت نشود.
علائم فوبیا
احساس اضطراب غیر قابل کنترل و بیش از حد نامتناسب با موقعیت: فرد علیرغم نبودن خطر، دچار هراس و وحشت می شود. به عنوان مثال ، گرچه ممکن است، یک سگ به هنگام پارس کردن موجب ایجاد رعب و وحشت شود، اما بیشتر مردم از سگی که آرام و ساکت است، نمی ترسند و فرار نمی کنند.
اجتناب از فعالیت یا موقعیتی که باعث ایجاد ترس می شود: از آنجا که افرادی که دچار هراس هستند، از ترس اغراق آمیزشان، آگاهی دارند، برای اینکه این علائم به سراغشان نیاید، اغلب از آن موقعیتها اجتناب می کنند.
علائم جسمی مربوط می تواند شامل:
- ضربان یا تپش قلب
- تنگی نفس
- تکلم سریع و یا ناتوانی در تلکم
- خشکی دهان
- مشکلات معده
- حالت تهوع
- فشار خون بالا
- گر گرفتگی یا لرز
- درد یا گرفتگی قفسه سینه
- احساس خفگی
- سرگیجه یا سبکی سر
- تعریق زیاد
- تنفس غیرطبیعی
- داشتن دلشوره
- سوزن سوزن شدن بدن
- سر درد
انواع فوبیا
فوبیا انواع مختلفی دارد و بسته به این که ترس از چه چیزی وجود داشته باشد، دسته بندی های مختلفی به وجود می آیند. طبق نظر انجمن روانپزشکی آمریکا، فوبیا سه دسته اصلی دارد:
۱) آگوروفوبیا
آگوروفوبیا ترس از مکانهای عمومی است. افراد مبتلا به آگوروفوبیا از قرار گرفتن در جمعیت یا بودن در خارج از منزل دچار شرم و یا وحشت می شوند. این افراد از رفتن به سینما،کنسرت و یا مسافرت با اتوبوس و قطار خودداری می کنند. آنها به طور کلی از موقعیت های پر جمعیت اجتناب کرده و ترجیح می دهند که در منزل بمانند.
افراد مبتلا به آگوروفوبیا دارای علائم پانیک یا اختلال وحشت هستند (شامل ترس شدید به همراه علائم جسمانی ناخوشایند، مانند لرزش دست، تپش قلب و تعریق).
فوبیای در دوران کودکی معمولا در سنین پنج تا نه سالگی رخ می دهد.
فوبیا در بزرگسالی سالها به طول می انجامد و احتمال بهبود آن بدون درمان بسیار کم است. فوبیا در بزرگسالی می تواند خطر ابتلا به انوع بیماریهای روانی به ویژه سایر اختلالات اضطرابی، سوء مصرف مواد و افسردگی را افزایش دهد.
۲) فوبیای خاص
فوبیای خاص شایع ترین نوع فوبیا (هراس) است. که به ترس شدید از یک عامل گفته می شود. ترس از موارد زیر در فوبیای خاص رایج است:
- سگ، مار، گربه، عنکبوت
- ارتفاعات، طوفان، آب
- خون، تزریقات، سوزن
- پرواز و فضای بسته
۳) اختلال اضطراب اجتماعی (هراس اجتماعی)
افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی از موقعیت های اجتماعی که ممکن است توسط دیگران تحقیر، شرمسار یا مورد قضاوت واقع شوند ، دچار هراس می شوند. این افراد از روبرو شدن با اشخاص نا آشنا، دچار اضطراب می شوند. ممکن است این ترس در مورد فعالیتهای اجرایی مانند سخنرانی ، کنسرت و غیره نیز رخ دهد.
در صورت تعمیم یافتن این ترس، فرد هنگام حضور در برخی موقعیت های اجتماعی مانند غذا خوردن در انظار عمومی یا استفاده از سرویس بهداشتی عمومی، دچار ترس و اضطراب می شود و از این موقعیتها تا جای ممکن، اجتناب می کند.
به نظر می رسد هراس اجتماعی در خانواده هایی که کودکان خجالتی یا تنها داشته اند و یا سابقه تجارب اجتماعی ناخوشایند یا منفی در دوران کودکی داشته اند، به احتمال زیاد در صد ابتلاء شان به این اختلال بیشتر است.
انواع دیگر فوبیا
غیر از مواردی که گفتیم، دسته بندی های فرعی دیگری هم برای فوبیا در نظر گرفته شده است که در زیر به برخی از آنها اشاره می کنیم:
- اکروفوبیا: این نوع فوبیا ترس از ارتفاع است. افراد مبتلا به این نوع فوبیا، ترس از کوه ،پل یا طبقات بالای ساختمان ها را دارند و از رفتن به این مکانها خودداری می کنند.
- کلاستروفوبیا: این نوع فوبیا، ترس از فضاهای بسته یا تنگ است. مانند آسانسور، رانندگی با اتومبیل.
- آیروفوبیا: این نوع فوبیا به عنوان ترس از پرواز نیز شناخته می شود.
- دنتوفوبیا: دنتوفوبیا ترس از دندانپزشک یا اقدامات دندانپزشکی است. این ترس معمولاً پس از تجربه ناخوشایند در مطب دندانپزشکی ایجاد می شود. این نوع فوبیا اگر مانع از مراقبت های لازم دندانپزشکی شود می تواند مضر باشد.
- هموفوبیا: این نوع فوبیا، هراس از خون یا آسیب دیدگی است. فرد مبتلا به هموفوبیا ممکن است در اثر تماس با خون خود یا خون فرد دیگری غش کند.
- آراکنوفوبیا: این نوع فوبیا، ترس از عنکبوت است.
- سینوفوبیا: این نوع فوبیا، ترس از سگ است.
- اوفییدیوفوبیا: افراد مبتلا به این فوبیا از مارها می ترسند.
- نکتو فوبیا: این نوع فوبیا، ترس از شب و تاریکی است.
علل اختلال فوبیا
علت اصلی اختلال فوبیا ناشناخته است. با این وجود موارد زیر را می توان از دلایل احتمالی این اختلال برشمرد:
- عوامل ژنتیکی: افرادی که خویشاوندان نزدیکشان دچار اختلال اضطرابی هستند در معرض خطر ابتلا به فوبیا قرار دارند.
- حوادث دردناک: حوادث دردناک مثل غرق شدن، سقوط از بلندی و غیره می توانند در به وجود آمدن اختلال فوبیا نقش داشته باشند.
- قرار گرفتن در فضاهای محدود و ارتفاعات بلند: آسانسور، اتاق تاریک، آسمان خراشها، پل
- گزش حیوانات: گزش حیوانات یا حشرات همگی می تواند منبع ایجاد اختلال فوبیا باشد.
- افراد مضطرب: افرادی که مدام نگران سلامتی شان هستند و دارای شرایط خاص پزشکی هستند، اغلب فوبیا دارند.
- مصرف مواد: سوء مصرف مواد و افسردگی نیز با فوبیا ارتباط نزدیکی دارد.
- تغییر در عملکرد مغز: تغییراتی که در مغز و عملکرد های مربوط با آن به وجود می آید هم می تواند در زمینه به وجود آمدن فوبیا نقش داشته باشد.
عوامل خطر زا
افرادی که بصورت ژنتیکی مستعد اضطراب هستند، در معرض خطر ابتلاء به فوبیا قرار دارند. به نظر می رسد، سن، وضعیت اقتصادی اجتماعی و جنسیت فقط برای برخی از هراسها از عوامل خطر آفرین باشد. به عنوان مثال، زنان بیشتر فوبی حیوان(ترس از حیوانات) دارند. کودکان یا افرادی که از نظر اقتصادی – اجتماعی پایین هستند ، احتمالاً هراس اجتماعی دارند. مردان نیز اکثریت مبتلایان به ترس از پزشکان و دندانپزشکان را تشکیل می دهند.
شیوع هراس
شیوع فوبیا معمولا بعد از سی سالگی غیر معمول است. شروع فوبیا بیشتر در دوران کودکی، سالهای نوجوانی یا اوایل بزرگسالی است.
در زنان بیشتر از مردان دیده می شود، ولی برخی از انواع فوبیا در مردان بیشتر از زنان است.
تشخیص هراس چگونه است؟
تشخیص اختلال فوبیا توسط روانپزشک یا روانشناس با استفاده از مصاحبه بالینی انجام می شود. متخصص علائم بیماری شما و همچنین سابقه پزشکی تان را مورد بررسی قرار میدهد و آن را ثبت میکند تا برای تشخیص گذاری تصمیم بگیرد.
هر نوع فوبیا مجموعه معیارهای تشخیصی خاص خود را دارد. با این حال، در بیشتر فوبیاها موارد زیر وجود دارد:
- محدود کردن زندگی: فوبیا تازمانی که در زندگی فرد اختلال و مشکل ایجاد نکرده باشد، تشخیص داده نمی شود. و فرد هنگامی به متخصص مراجعه می کند که احساس دشواری در انجام فعالیت هایش داشته باشد.
- اجتناب: برخی از افراد مبتلا به فوبیا که بیماریشان تشخیص داده شده است، می توانند وضعیت ترسناک را تا حدی تحمل کنند. با این حال، تلاش برای جلوگیری از وضعیت ترس آفرین، یک معیار مهم برای تشخیص هراس است.
- اضطراب پیش بینی کننده: افراد مبتلا به فوبیا تمایل دارند درباره حوادثی که در آینده ممکن است وضعیت ترس آفرین را ایجاد کنند، فکر کنند و صحبت کنند.
درمان فوبیا
فوبیا قابل درمان است و افرادی که به آن مبتلا هستند، از اختلال خود آگاه هستند. صحبت با روانشناس یا روانپزشک اولین قدم مفید در درمان فوبیا است.
در صورتی که فوبیا باعث بروز مشکلات جدی نشود و افراد مبتلا بدانند که با اجتناب از منبع ترس می توانند از این مشکل رها شوند، مسلما به دنبال درمان نخواهند رفت. ولی اجتناب از برخی موقعیتهای محرک (مثلا اجتناب از سوار آسانسور شدن یا صحبت در جمع) همیشه امکان پذیر نیست. در این صورت، مراجعه به یک متخصص بهداشت روان می تواند اولین قدم برای بهبودی باشد.
اکثر فوبیا ها با به کارگیری درمان مناسب قابل بهبودی هستند. اما درمان واحدی وجود ندارد، بلکه برای هر فرد، ممکن است یک شیوه درمانی مفید باشد. روانپزشک یا روانشناس ممکن است رفتار درمانی شناختی، دارو یا ترکیبی از هر دو را توصیه کند. هدف از درمان این است که علائم ترس و اضطراب را کاهش دهد و به افراد کمک کند تا واکنشهای خود را نسبت به منبع فوبیا کنترل کنند.
رفتار درمانی شناختی
درمانگر به فرد فوبیا کمک می کند تا موقعیت محرک آفرین را بشناسد و واکنش خود را در مورد این موقعیت بررسی کند. پس از شناخت موقعیت و بررسی افکار و احساسات خود در زمان هراس، درمانگر می تواند به فرد آموزش دهد تا احساسات و افکار خود را کنترل کند.
دارو درمانی
داروهای ضد افسردگی و ضداضطراب می توانند به آرام کردن واکنش های عاطفی و جسمی هنگام ترس کمک کنند. لازم به یاداوری است که اغلب، ترکیب دارو و درمان، گزینه مناسبت تر و مفیدتری است.
مسدود کننده های بتا
می توانند با کاهش علائم جسمی اضطراب، به بهبود این اختلال کمک کنند.
داروهای ضد افسردگی
- مهار کننده های باز جذب سروتونین (SSRI): بر سطح سروتونین در مغز تاثیر گذاشته و این امر می تواند باعث بهتر شدن خلق و خوی افراد مبتلا به فوبیا شود.
- در صورتیکه SSRI موثر نباشند، متخصص از مهار کننده آمینو اکسیداز (MAOI) برای درمان استفاده کند.
- مصرف داروی ضد افسردگی سه حلقه ای (TCA) مانند کلومیپرامین یا آنافرانیل نیز به بهبود علائم فوبیا کمک می کند.
رفتار درمانی
یکی از روش هایی که در رفتار درمانی انجام می شود، حساسیت زدایی یا مواجهه درمانی است. این روش می تواند به فرد کمک کند تا پاسخ خود، به منبع ترس را تغییر دهد. افراد طی یک سری مراحل به تدریج با موقعیت هراس آور خود روبرو می شوند. به عنوان مثال ، افرادی که ترس از پرواز با هواپیما دارند، ممکن است مراحل زیر در درمان آنها صورت پذیرد:
- ابتدا به پرواز فکر کنند.
- درمانگر از آنها می خواهد تصاویر هواپیماها را مشاهده کنند.
- فرد به فرودگاه خواهد رفت.
- آنها با نشستن در یک کابین هواپیمای شبیه سازی شده تمرین بیشتری می کنند.
- سرانجام آنها سوار هواپیمای واقعی می شوند.
کلام آخر
اگر به فوبیا مبتلا هستید، مهم است که به دنبال درمان خود باشید. شاید غلبه بر فوبیا (هراس) دشوار به نظر برسد، ولی نباید امیدتان را از دست بدهید، امید همیشه وجود دارد. با درمان صحیح، می توانید بر ترس های خود غلبه کنید و زندگی پربار و رضایت بخش تری داشته باشید.
همچنین می توانید با متخصصین توان درمان مشاوره داشته و با خیالی آسوده به درمان این اختلال بپردازید!
توجه! در این بخش سوالات تخصصی شما توسط متخصصین پاسخ داده نخواهد شد. برای دریافت مشاوره تخصصی می توانید وارد سامانه مشاوره توانءء درمانءءء شوید.
هنوز دیدگاهی منتشر نشده است