مقدمه

مددکاری اجتماعی کار حرفه ای است که به افراد، خانواده ها، گروه ها و جوامع کمک می کند تا رفاه فردی و اجتماعی خود را ارتقاء بخشند و هدف آن کمک به افراد در توسعه مهارت های خود و توانایی آنها در استفاده از منابع خود و جامعه برای حل مشکلات است. مددکاری اجتماعی علاوه بر بررسی، کاهش و رفع مشکلات فردی و شخصی، به مسائل اجتماعی گسترده تر مانند فقر، بیکاری و خشونت های خانگی و… نیز می پردازد.

حرفه چیست؟ منظور از حرفه این است که دانستن دانش های مختلف کافی نیست بلکه توانایی بکار بردن آن نیز لازم است. ممکن است شخصی درباره یک موضوعی دانش زیادی داشته باشد اما در بکارگیری این دانش در انجام وظایف مورد نظر استعداد نداشته باشد.

مددکاری اجتماعی حرفه ای است که با وام گرفتن علوم انسانی و اجتماعی از قبیل: جامعه شناسی، روانشناسی، علوم سیاسی، بهداشت عمومی، حقوق و اقتصاد، برای تعامل با نظام مراجع، انجام ارزیابی ها، مداخلات برای حل مشکل کاربرد دارد همچنین اطلاعات جامع درباره انسان به دست می آورد و با استفاده از آن اطلاعات به جنبه های مختلف انسان توجه می کند.

عملکرد اجتماعی چیست؟ عملکرد اجتماعی به شیوه ای که افراد نقش های اجتماعی خود را انجام می دهند و نهادهایی که برای انجام آن فراهم می شود اشاره دارد. مثلاً خانواده نهادی است که در آن نقش های مختلف از قبیل نقش پدر، مادر و فرزند ایفا می شود.

تاریخچه ای مختصر از مددکاری اجتماعی

بعد از جنگ جهانی دوم، از سال ۱۹۶۰ به بعد، دولت‌ها به این نتیجه رسیدند که جامعه برای رفع نیازها و مشکلات خود در زمینه عملکرد اجتماعی، به یک فرد متخصص نیاز دارد.

در واقع اتفاقاتی مانند: جنگ جهانی دوم و پیامدهای ناشی از آن(بی سرپرستی فرزندان)، گسترش شهرنشینی و شکل گیری کلان شهرها، وقوع بلایای طبیعی و پیامدهای آن، افزایش جمعیت، مهاجرت ها، توسعه قلمرو علوم پزشکی، ایجاد رویکرد های تازه به حل مشکلات، تحولات اقتصادی و اجتماعی، دگرگونی صنعتی و… باعث ضرورت شکل گیری خدمات مددکاری اجتماعی در جهان شد.

بنیان گذار رشته مددکاری اجتماعی در ایران خانم ستاره فرمانفرمایان می باشد.

در حال حاضر در کشور ما، رشته مددکاری اجتماعی نسبت به دهه های گذشته شناخت بیشتری از آن به وجود آمده است اما هنوز هم برخی از افراد از ماهیت این حرفه‌ آگاهی کاملی ندارند. در این مقاله سعی شده است که شناخت بیشتری درباره حرفه مددکاری اجتماعی و گروه هدف به عمل آید.

مددکاری اجتماعی چیست؟

مددکاری اجتماعی، حرفه ای است که هدف آن، بهبود وضعیت کلی جامعه به ویژه کمک به اقشار آسیب دیده است.

ویژگی متمایز مددکاری اجتماعی این است که همزمان به فرد و محیط و همچنین به عدالت اجتماعی توجه و تمرکز می کند. به عبارت دیگر، مددکاران اجتماعی علاوه بر بررسی عوامل درونی و روانی فرد به عوامل بیرونی او نیز توجه دارند.

بررسی عوامل بیرونی مثل: محیط فردی، اجتماعی، خانوادگی، تاریخچه خانوادگی، روابط فرد با دیگران و… همینطور راه‌ حل هایی را با مشارکت فرد، شناسایی می کنند.

مراجعه به مددکار اجتماعی به دو شکل است:

1. خودمعرف
2. ارجاعی

منظور از خودمعرف این است که فرد، با تمایل شخصی خود مراجعه کرده باشد و منظور از ارجاع این است که از طرف سازمان های دولتی و غیردولتی به مددکار اجتماعی ارجاع شده باشد.

مددکار اجتماعی کیست؟ مراجع کیست؟

مددکار اجتماعی: کسی است که با استفاده از مهارت های دانش نظری و عملی خود به شخص دارای مشکل کمک می کند تا بتواند به استقلال و آرامش دست یابد.

مراجع: شخصی است دارای مشکل (فردی، اجتماعی، اقتصادی، بین فردی و…) که دارای توانمندی هایی می باشد و مددکار اجتماعی او را هدایت و راهنمایی می نماید.

روش های ارائه خدمات در مددکاری اجتماعی

مددکاری اجتماعی برای ارائه خدمات حرفه‌ای از روشهای مختلفی استفاده می کند که شامل:

الف) روش های اصلی:

1. مددکاری فردی یا کار با فرد
2. مددکاری گروهی یا کار با گروه
3. مددکاری جامعه ای یا کار با جامعه

ب) روش های فرعی:

1. مدیریت و امور اداری در مددکاری اجتماعی
2. پژوهش و تحقیق در مددکاری اجتماعی

ج) روشی که گاه در بخش اصلی و گاه در روش‌های فردی مورد استفاده قرار می گیرد که عبارت است از: اقدام اجتماعی در مددکاری اجتماعی.

اکنون به توضیح و تفصیل این روش ها می پردازیم:

الف) روش های اصلی

مددکاری فردی

مراجع: در این روش مراجع، فرد و خانواده اوست. این فرد می تواند از هر طبقه اجتماعی، گروه سنی و جنسی، ساکن شهر یا روستا باشد و شخصاً برای دریافت کمک به مددکار اجتماعی مراجعه کرده یا توسط فرد یا سازمانی به مددکار اجتماعی ارجاع شده باشد.

این که در این روش مراجع، فرد و خانواده است به دلیل ارتباط نزدیکی است که میان فرد و خانواده خود حاکم است و عمدتاً بسیاری از مشکلات جوانان و نوجوانان ریشه در خانواده دارد.

مثلا دختری که از خانه فرار می کند و سپس توسط مقامات قضایی به مددکار اجتماعی ارجاع داده می شود بدون در نظر گرفتن وضعیت خانوادگی فرد، بعید می باشد که مددکار اجتماعی قادر به حل مسائل موجود باشد.

خصوصیات و ماهیت مشکل: در زمان مراجعه مددجو مشکل به گونه ای برای او حاد شده است که قادر به هماهنگی و انجام نقش‌های خود نخواهد بود. در واقع در مددکاری اجتماعی مشکل چیزی است که عملکرد و نقش اجتماعی فرد را دچار اختلال سازد. این مشکل ممکن است ناشناخته، شناخته شده و یا در اولویت نبودن برای مراجع باشد.

مکان فعالیت مددکار اجتماعی: در کار با فرد، محل کار مددکار اجتماعی عمدتاً موسساتی است که عملکرد آنها در چارچوب مشکلات فردی است. مثلاً بیمارستان ها زندانها پرورشگاهها کانونهای اصلاح و تربیت مجموعه‌ای خدمات حمایتی و توانبخشی.

مددکاران فردی با کمک مراجع، مشکل را شناسایی و درصدد رفع آن تلاش می کنند و فرد را به زندگی مستقل هدایت میکنند.

در این روش مددکاران اجتماعی بطور مستقیم با فرد و بدون واسطه ارتباط برقرار میکنند که با ارائه مشاوره، اتصال مراجعین به ارائه دهندگان خدمات و توانمند ساختن مراجعان برای برآورده ساختن نیازهای خود، به مشکلات آنها از جمله فقر، اعتیاد، بیماری های روانی کمک می کنند.

مددکاری گروهی

کار با گروه، که خدمات حرفه ای را از طریق گروه های دارای مشکل و با استفاده از خاصیت گروه به اعضای گروه ارائه می کند.

هدف: هدف اصلی از فعالیت های گروهی رشد اجتماعی، عقلانی، عاطفی و شکوفا ساختن استعدادهای نهفته انسانی است و تلاش های گروهی راهی است برای رسیدن به این هدف.

مراجع: در این روش مراجع اعضای یک گروه می باشد و شامل کسانی می شود که دارای هدف یا هدف های مشترک باشند که طی شرایطی به عضویت گروه درآمده اند و مقررات گروه را پذیرفته اند. مانند گروه افراد دارای اعتیاد.

خصوصیات و ماهیت مشکل: در مددکاری گروهی مشکل می تواند در زمینه های اقتصادی اجتماعی فرهنگی بهداشتی باشد افرادی که در گروه عضو هستند در مشکل یا مشکلاتی با دیگر اعضای گروه همسان هستند مانند گروه خانواده ی معتادین بهبود یافته. مددکاران اجتماعی از طریق تشکیل این گروه ها علاوه بر انتقال اطلاعات لازم، از طریق مبادله تجارب خانواده ها با یکدیگر پاسخ بسیاری از سوالات را توسط خود اعضای گروه و هدایت هایی که می کنند پیدا می نمایند.

مکان فعالیت مددکار اجتماعی: در این روش محل کار مددکار اجتماعی سازمان یا موسسه ای است که یک یا چند وظیفه خدمات اجتماعی و رفاهی را عهده دار است.

معمولا مددکار اجتماعی، سه نوع گروه تشکیل می دهد:

گروه های آموزشی: معمولاً به صورت سخنرانی می باشد و در آن بیشتر مددکار اجتماعی سخن می گوید و برای آدمهایی است که خوب گوش می دهند مانند: میانسالان

گروه های فعالیت: معمولاً برای کودکان و نوجوانان بیشتر استفاده می شود مانند کارگروهی در کلاس فعالیت‌های ورزشی

گروه وظیفه مدار: گروهی است که وظایفی به مراجعان داده می شود و افراد چه درون گروه چه بیرون از گروه، باید وظایف خود را انجام دهند. این گروه ها معمولا برای افراد اسیب دیده مثل افراد دارای اعتیاد برگزار می شود.

مددکاری جامعه ای

مددکاری جامعه ای عبارت است از فعالیتی منظم و هدفمند که با گردآوری امکانات مادی و معنوی و جلب مشارکت های مردم در جهت حل معضلات اجتماعی در جوامع شهری و روستایی انجام می گیرد.

هدف: رفع نیاز های جمعی یا مشکلات اجتماعی

مراجع: در این روش فرد مورد نظر، کل جامعه است به عبارتی دیگر مراجع در مددکاری جامعه ای مردمی هستند که نیاز مشترکی دارند که رفع آن نسبتاً عمومیت دارد و اگر در جریان آن به فرد یا گروهی خدماتی ارائه شود بخاطر جامعه است.

خصوصیت و ماهیت مشکل: در این روش مشکل ابعاد گسترده و عمومی دارد که متوجه نظام‌های مراجعه می شود مثل بهداشت و درمان، اقتصاد، آموزش و پرورش، وسایل ارتباط جمعی، آسیب های اجتماعی مانند فحشا و اعتیاد، قاچاق، خودکشی، تکدی و ولگردی و…

مکان فعالیت مددکار اجتماعی: محل کار مددکار اجتماعی موسسه یا سازمان است اما فعالیت هایی در سطح اجتماع انجام می دهد. به طور کلی از لحاظ عمل از دو روش دیگر وسیعتر و مکان فعالیت او بیشتر در بین مردم و درون جامعه می باشد.

کار با جامعه یک زمینه فوق العاده وسیع و متنوع است که بطور غیر مستقیم انجام می شود. برخی از مددکاران اجتماعی که خواهان تغییر قوانین ارتقای عدالت اجتماعی هستند تصمیم می گیرند که با جوامع، سازمان‌ها و دولت‌ها کار کنند. اقداماتی از قبیل حمایت اقشار آسیب پذیر، مبارزه برای پایان دادن به نابرابری ها و بی عدالتی ها در جامعه، ایجاد سیاست، مدیریت موسسات رفاهی، تحقیقات در زمینه رفاه اجتماعی و اقدام اجتماعی صورت می دهند.

ب) روش های فرعی

1. مدیریت و امور اداری در مددکاری اجتماعی: در این روش، مددکار اجتماعی در نقش مدیر است که هماهنگی، برنامه ریزی و مدیریت تشکیلات اجرایی در زمینه ی رفاه اجتماعی را برعهده دارد. در این روش دانش های مددکاری اجتماعی با دانش مدیریت ارتباط دارد. به عبارت دیگر همانگونه که روانشناسی در مددکاری فردی، روانشناسی اجتماعی در مددکاری گروهی، جامعه شناسی در مددکاری جامعه ای کاربرد فراوانی دارد، علم مدیریت و سیاست نیز در مدیریت اجتماعی دارای کاربرد ویژه‌ای می باشد.
2. پژوهش و تحقیق در مددکاری اجتماعی: مددکار اجتماعی در نقش پژوهشگر، همواره سعی دارد که به تبیین چرایی ها و عوامل به وجود آورنده ی مشکل یا مشکلات اجتماعی پی ببرد و یا نیازهای اجتماعی را شناسایی کند. مثلا چه عواملی باعث ایجاد خشونت خانگی می شود؟ چرا افراد به سمت اعتیاد کشیده می شوند؟ چرا آمار خودکشی رو به افزایش است؟

ج) اقدام اجتماعی

• در این روش مددکار اجتماعی سعی دارد با بررسی های کارشناسی برنامه های رفاهی خود را در قالب قانون بعد از تصویب مراجع ذیصلاح به جامعه عرضه نماید. که این مورد در ادامه نیز بررسی می شود.

نقش ها در مددکاری اجتماعی

• تقویت کننده: مددکار اجتماعی در کار با مراجعان خود سعی می کند که روش‌های توانایی حل مسئله را در افراد ارتقا دهد تا بتوانند مشکلات خود را دسته بندی و تشخیص بدهد.
• واسط: واسطه بین منابع اجتماعی و مراجع. مثلا مراجعی که نیازمند حمایت مالی می باشد را به موسسه هایی که کمک کننده هستند، معرفی می کند.
• حامی: از حوزه حقوق(۱۹۶۰ به بعد) وارد مددکاری اجتماعی شده است و مددکار اجتماعی سعی می کند که از مراجعان خود حمایت کند.
• میانجی گری: مددکار اجتماعی سعی می کند که تعارضات ایجاد شده بین دو طرف یا دو شخص را حل و فصل نماید و به دنبال رضایت دو جانبه می باشد.
• آموزش دهنده: مددکار اجتماعی به مراجعانی که فرایند اجتماعی شدن را به درستی طی نکرده اند، مهارت هایی را آموزش می دهد که در زندگی فردی و اجتماعی خود بکار ببرند.
• فعال اجتماعی: مددکار اجتماعی در جستجوی تغییر سازمانی است و با بی عدالتی هایی که در جامعه وجود دارد مبارزه می‌کند.
• پژوهشگر: در حوزه پژوهش و تحقیق ورود پیدا می کند.

افراد نیازمند خدمات مددکاری اجتماعی

در مددکاری اجتماعی به افراد زیر خدمات ارائه می شود:

• افراد دارای معلولیت
• بیماران روان
• بیماران دارای ناتوانی ذهنی
• سالمندان
• زنان (بدهمسر، سرپرست خانوار)
• آسیب دیدگان اجتماعی:

1. 1. کودکان:
      • کودکان بی سرپرست
      • کودکان خیابانی
      • کودکان فراری
      • کودکان کار
      • کودک آزاری
      • کودکان بزهکار
2. افراد دارای اعتیاد
3. محکومین دراز مدت زندانها
4. متکدیان
5. روسپیان

فرصت های شغلی در مددکاری اجتماعی

مددکار اجتماعی در این مراکز می تواند به اشتغال بپردازد:

• موسسات خیریه NGO
• موسسات دولتی
• پرورشگاه ها
• مدارس
• بیمارستان ها
• اورژانس اجتماعی
• زندان
• بازپروری
• اصلاح و تربیت
• مراکز درمان اعتیاد
• مراکز نگهداری از افراد بی سرپرست
• مراکز مشاوره ی مراجعان خصوصی (تاسیس کلینیک مددکاری اجتماعی)
• سازمانهای رفاهی، حمایتی امدادی و توانبخشی

وضعیت تحصیلی، دانشگاهی، شغلی و بازارکار

فارغ التحصیلان رشته مددکاری اجتماعی در صورت دارا بودن سرمایه و شرایط لازم، می توانند به بهزیستی شهرستان خود مراجعه کنند و برای اخذ پروانه تاسیس کلینیک اقدام کنند.

هم اکنون حداقل مدرک مورد نیاز برای تاسیس کلینیک مددکاری اجتماعی: دارا بودن مدرک کارشناسی و حداقل ۲ سال سابقه کار در مراکز دولتی یا غیردولتی می باشد.

(در زمان نگارش این مطلب) برای صدور پروانه تاسیس کلینیک، حداقل به ۵ نفر نیروی انسانی نیاز است که شامل دو مددکار اجتماعی، یک روانشناس، یک مشاور و یک نفر از رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی که دارای مدرک کارشناسی می باشند.

معمولاً غیر از شهر تهران که به دلیل سیاستهای دولت مجوز جدید صادر نمی شود، در سایر استانهای کشور مجوز صادر می شود. پس از تایید تاسیس کلینیک متقاضی باید فضای کاری مناسبی را اعم از نیروی انسانی، دارا بودن حداقل دو اتاق و سایر ملزومات را فراهم کند.

دانش‌آموزان علاقه مند به رشته مددکاری اجتماعی می توانند از رشته های انسانی تجربی ریاضی از طریق آزمون سراسری وارد این رشته شوند.

مددکاری اجتماعی در ایران، در دانشگاه‌هایی نظیر دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی (تحت نظر وزارت بهداشت) و دانشگاه علامه طباطبایی، دانشگاه یزد، دانشکده های علمی کاربردی بهزیستی کشور(تا مقطع کارشناسی و تحت نظر وزارت علوم) تدریس و ارائه می شود.

امیدواریم که توانسته باشیم به این پرسش که ( مددکاری اجتماعی چیست؟ ) پاسخ مناسب داده باشیم و توضیحات جامع در رابطه با معرفی این رشته ارائه کرده باشیم. شما می توانید سوالات خود را در قسمت دیدگاه ها ارسال نمایید و یا از بخش “مشاوره تخصصی رایگان” به ارتباط مستقیم با متخصصین تیم توان درمان بپردازید.