هیدروسفالی چیست؟

مقدمه

هیدروسفالی که به عنوان آب آوردن مغز نیز شناخته می شود یک اختلال در مغز بویژه در کودکان است. در هیدروسفالی مایع مغزی نخاعی نمی تواند در مغز براحتی جریان پیدا کند.

این مایع باعث تغذیه و کمک به شناور بودن مغز (و حتی کاهش وزن آن) می کند. در صورت جریان نیافتن این مایع، به مغز فشار وارد می شود.

در نتیجه سر کودک بزرگ شده و بافت مغز به شدت تحت آسیب قرار خواهد گرفت. معمول ترین درمان برای این اختلال شانت گذاری است.

هیدروسفالی (آب آوردن مغز) چیست؟

هیدروسفالی (به انگلیسی: Hydrocephalus) اختلالی است که با تشکیل مایعات در جمجمه ایجاد می شود و باعث تورم مغز می شود. این اسم به معنای “آب آوردن مغز” است.

آسیب مغزی می تواند در نتیجه تولید مایعات رخ دهد. این آسیب می تواند به اختلالات رشدی ، جسمی و ذهنی منجر شود. برای جلوگیری از عوارض جدی حتما به درمان نیاز دارد.

هیدروسفالی به طور عمده در کودکان و بزرگسالان بالای ۶۰ سال رخ می دهد ، اما بزرگسالان جوان تر نیز می توانند به آن دچار شوند.

انستیتوی اختلالات عصبی و سکته مغزی (NINDS) تخمین می زند که از هر ۱۰۰۰ کودک ۱ تا ۲ با هیدروسفالی متولد می شوند.

چه عواملی باعث ایجاد هیدروسفالی می شود؟

مایع مغزی نخاعی (CSF) در شرایط عادی از طریق مغز و نخاع شما جریان می یابد. تحت شرایط خاص ، مقدار CSF در مغز شما افزایش می یابد.

مقدار مایع مغزی-نخاعی زمانی افزایش می یابد که:

• انسدادی ایجاد می شود که مانع از جریان طبیعی مایع مغزی-نخاعی می شود
• توانایی عروق خونی در جذب آن مایع کاهش می یابد
• مغز شما مقدار بیشتری از آن را تولید می کند

بیش از حد بودن این مایع باعث می شود که مغز شما را تحت فشار زیادی قرار دهد. این فشار می تواند باعث تورم مغز شود ، که می تواند به بافت مغز شما آسیب برساند.

علل زیربنایی

در بعضی موارد ، هیدروسفالی قبل از به دنیا آمدن نوزاد شروع می شود. این مشکلات می تواند ناشی از:

• نقص هنگام تولد که ستون فقرات بسته نمی شود
• ناهنجاری ژنتیکی
• عفونت های خاصی که در دوران بارداری رخ می دهد ، مانند سرخچه

این بیماری همچنین ممکن است در نوزادان ، کودکان نوپا و کودکان بزرگتر به دلیل:

• عفونت سیستم عصبی مرکزی مانند مننژیت به ویژه در نوزادان
• خونریزی در مغز در حین یا اندکی پس از زایمان ، به خصوص در نوزادانی که زودرس متولد می شوند
• جراحاتی که قبل ، حین یا بعد از زایمان رخ می دهد
• ضربه مغزی
• تومورهای سیستم عصبی مرکزی

هیدروسفالی فشار عادی

هنگامی که هیدروسفالی در بزرگسالان رخ می دهد ، سطح مایع مغزی-نخاعی بالا می رود اما میزان فشار مغز معمولاً طبیعی است. این مشکل هنوز باعث تورم مغز می شود و می تواند منجر به اختلال در عملکرد شود.

در بزرگسالان ، این حالت معمولاً از شرایطی ناشی می شود که مانع از جاری شدن CSF می شود. اما در برخی موارد علت مشخصی وجود ندارد.

اگر یکی از موارد زیر را تجربه کرده باشید ممکن است در معرض خطر بیشتری قرار بگیرید:

• عفونت های مرتبط با مغز مانند مننژیت
• جراحت سر
• خونریزی از رگ خونی در مغز شما
• جراحی مغز

حرکت مایع مغزی نخاعی چگونه است؟

مغز حاوی حفره هایی به نام بطن است. مایع مغزی نخاعی در بطن ها ساخته می شود، سپس کانال ها آن را به پایی سرازیر می کند ، سپس در نزدیکی قاعده جمجمه به سطح مغز و نخاع می رود. درست زیر قسمت بالای جمجمه جذب می شود.

اگر در طول هر قسمت از این جریان، چیزی مانع از حرکت مایع مغزی نخاعی شود ، مایع در پشت انسداد جمع می شود. بطن ها با مایع بزرگ می شوند و فشار در داخل جمجمه (فشار داخل جمجمه) افزایش می یابد.

در نتیجه ی این افزایش فشار نیز بافت و سلول های مغز آسیب می بینند.

شناخت علائم بالقوه هیدروسفالی

هیدروسفالی می تواند آسیب دائمی در مغز ایجاد کند ، بنابراین مهم است که علائم این بیماری را تشخیص داده و به دنبال مراقبت پزشکی باشید. این بیماری در کودکان شایع تر است ، اما می تواند در هر سنی افراد را تحت تأثیر قرار دهد.

۱) علائم هیدروسفالی در نوزادان

علائم اولیه هیدروسفالی در نوزادان شامل موارد زیر است:

• ملاج شکاف دار ، که نقطه نرم روی سطح جمجمه است
• افزایش سریع در دور سر
• چشم هایی که به سمت پایین ثابت هستند
• تشنج
• گریه شدید
• استفراغ
• خواب آلودگی بیش از حد
• تغذیه ضعیف
• فشار و قدرت عضلانی کم

۲) کودکان نو پا و بزرگترها

علائم یا نشانه هایی که بر کودکان نو پا و کودکان بزرگتر تأثیر می گذارد عبارتند از:

• گریه های کوتاه و جیغ مانند
• تغییر شخصیت
• تغییرات در ساختار صورت
• چشم های متقاطع
• سردرد
• اسپاسم عضلانی
• تاخیر رشدی
• مشکل در خوردن و بلع
• خواب آلودگی شدید
• تحریک پذیری
• از دست دادن هماهنگی
• از دست دادن کنترل مثانه
• اندازه سر بزرگتر از معمول
• مشکل در بیدار ماندن یا بیدار شدن از خواب
• استفراغ یا حالت تهوع
• تشنج
• مشکلات تمرکز

افزایش فشار مایع مغزی-نخاعی روی اعصاب چشمی می تواند منجر به اختلال در بینایی شود. اختلالات حرکتی چشم می تواند شامل موارد زیر باشد:

• استرابیسموس: اختلالی که در آن چشم مستقیم نیست. اگر بیمار دارای شانت به طور ناگهانی دچار چپ شدن چشم شود، ممکن است نتیجه ی عوارض شنت باشد.
• فلج های خیره شدن: ویژگی مشترک هیدروسفالی است که در آن بیمار نمی تواند چشمان خود را در جهت رو به بالا حرکت دهد.
• نیاستاگموس: حرکت سریع غیر طبیعی در چشم ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود.

۳) بزرگسالان جوان و میانسالان

علائم در بزرگسالان جوان و میانسال شامل موارد زیر است:

• سردردهای مزمن
• از دست دادن هماهنگی
• راه رفتن مشکل دارد
• مشکلات مثانه
• مشکلات بینایی
• حافظه ضعیف
• مشکل در تمرکز

۴) هیدروسفالی فشار عادی (NPH)

این شکل از بیماری معمولاً به آرامی شروع می شود و در بزرگسالان بالای ۶۰ سال شایع تر است. سایر علائم شایع هیدروسفالی فشار طبیعی (NPH) عبارتند از:

• تغییر در نحوه راه رفتن
• اختلال در عملکردهای ذهنی ، مانند مشکلات حافظه
• مشکل در کنترل ادرار
• مشکل در کنترل مدفوع
• سردرد

تشخیص هیدروسفالی چگونه انجام می شود؟

اگر گمان می کنید که شما یا فرزندتان هیدروسفالی دارید، پزشک معاینه فیزیکی را انجام می دهد تا علائم و نشانه های آن را بررسی کند. پزشک در كودكان، چشم های پایین افتاده، رفلكس های آهسته، ملاج شکافدار و نرم، دور سری كه به نسبت سنشان بزرگتر است را بررسی می كنند.

پزشک شما همچنین ممکن است از سونوگرافی برای بررسی دقیق تر مغز استفاده کند. در این تست ها از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویر از مغز استفاده می شود. این نوع سونوگرافی فقط در کودکانی انجام می شود که ملاج(بخش نرم بالای جمجمه) هنوز باز است.

از اسکن های تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) می توان برای جستجوی نشانه هایی از مایع مغزی-نخاعی اضافی استفاده کرد. MRI ها از یک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصویر مقطعی از مغز استفاده می کنند.

اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) همچنین می تواند به تشخیص هیدروسفالی در کودکان و بزرگسالان کمک کند. CT اسکن از چندین پرتونگاری مختلف برای شکل دادن تصویر مقطعی از مغز استفاده می کند. این اسکن ها می توانند بطن بزرگ مغزی را که ناشی از CSF بیش از حد است ، نشان دهند.

هیدروسفالی چگونه درمان می شود؟

در صورت عدم درمان ، هیدروسفالی می تواند کشنده باشد. درمان ممکن است آسیب مغزی را که قبلاً رخ داده است جبران نکند. هدف جلوگیری از آسیب بیشتر مغز است. که درواقع شامل بازیابی جریان طبیعی مایع مغزی-نخاعی است.

پزشک شما ممکن است یکی از گزینه های زیر را برای جراحی انتخاب کند:

۱) درج شانت

در بیشتر موارد ، یک شانت به صورت جراحی وارد می شود. شنت یک سیستم زهکشی است که از یک لوله بلند با یک شیر ساخته شده است. شیر کمک می کند تا مایع مغزی-نخاعی CSF با سرعت عادی و در جهت صحیح جریان یابد.

پزشک یک انتهای لوله را در مغز و انتهای دیگر را در قفسه سینه یا شکم قرار می دهد. سپس مایعات اضافی از مغز و انتهای دیگر لوله تخلیه می شوند ، جایی که راحت تر جذب می شود. کاشت شنت معمولاً دائمی است و باید به طور مرتب کنترل شود.

۲) ونتریکولوستومی

روشی که ونتریکولوستومی (برش بطن های مغزی) نامیده می شود می تواند به عنوان جایگزینی برای قرار دادن شنت انجام شود. این روش شامل ایجاد کردن سوراخ در پایین بطن یا بین بطن ها است. اینکار اجازه می دهد تا مایع مغزی-نخاعی مغز را ترک کند.

چشم انداز فرد مبتلا به هیدروسفالی چیست؟

چشم انداز فرد مبتلا به هیدروسفالی تا حد زیادی بستگی به میزان علائم دارد. بسیاری از کودکان آسیب مادام العمر مغز را تجربه می کنند.

کودکان با همکاری با متخصصانی از جمله متخصصان اطفال ،گفتاردرمانگرها، معلمان آموزش ویژه ، ارائه دهندگان سلامت روان ، کاردرمانگرها ، متخصصین رشد و تکامل مغز و اعصاب کودکان می توانند مدیریت ناتوانی خود را یاد بگیرند و اثرات مادام العمر را کاهش دهند.

ممکن است بزرگسالان با علائم شدید هیدروسفالی نیاز به همکاری با کاردرمانگران داشته باشند. برخی دیگر ممکن است مراقبت طولانی مدت داشته باشند. برخی ممکن است نیاز به مراقبت توسط متخصصانی داشته باشند که روی زوال عقل فعالیت دارند.

اثرات طولانی مدت این وضعیت بسته به شرایط فردی متفاوت است. برای بررسی دقیقتر موارد فوق می بایست با پزشک خود مشورت نمایید.

خطر هیدروسفالی را کاهش دهید

شما نمی توانید از هیدروسفالی جلوگیری کنید، اما می توانید خطر ابتلا به این بیماری و فرزندتان را برای ابتلا به بیماری کاهش دهید.

حتماً در دوران بارداری از مراقبت های دوران بارداری استفاده کنید. اینکار می تواند به کاهش احتمال ابتلا به زایمان زودرس کمک کند(چون می تواند منجر به هیدروسفالی شود پس این موضوع اهمیت دارد).

واکسیناسیون می تواند به جلوگیری از بیماری ها و عفونت هایی که با هیدروسفالی مرتبط هستند کمک کند. انجام غربالگری منظم همچنین می تواند به شما این اطمینان را بدهد که درمان سریع بیماری ها و عفونت های مرتبط با هیدروسفالی را انجام دهید.

از تجهیزات ایمنی مانند کلاه ایمنی برای جلوگیری از آسیب دیدگی سر هنگام انجام فعالیت هایی مانند دوچرخه سواری استفاده کنید. همچنین با پوشیدن همیشه کمربند ایمنی می توانید خطر صدمه به سر را کاهش دهید.

کودکان خردسال همیشه باید در صندلی ماشین ایمن باشند. با اطمینان از این که تجهیزات کودک شما مانند کالسکه ها مطابق با استانداردهای ایمنی است، می توانید از آسیب دیدگی سر جلوگیری کنید.