اختلال در بلع بزرگسالان (دیسفاژی)

مقدمه

دیسفاژی به اختلال در بلع اشاره دارد: تلاش بیشتر نسبت به حالت عادی برای انتقال غذا از دهان به معده!

(چیزی رو که میخوایم بگیم خیلی ساده ست میگیم مثل آب خوردنه! ولی همین آب خوردن یک فرایند پیچیده ست و اگر دچار اختلال بشه بسیار رنج آور خواهد بود)

از آنجا که دلایل بسیاری برای دیسفاژی وجود دارد، درمان بستگی به علت اصلی دارد. در این مقاله، ما درباره علل مختلف دیسفاژی همراه با علائم، تشخیص و درمان های بالقوه بحث خواهیم کرد.

توجه! این مقاله در رابطه با اختلال بلع بزرگسالان است. اگر نیاز به دریافت اطلاعات درباره ی بلع نوزادان دارید می توانید به مقاله ی “اختلالات بلع در نوزادان” مراجعه نمایید.

اختلال بلع یا دیسفاژی چیست؟

دیسفاژی یا اختلال در بلع (به انگلیسی: Dysphagia) به آسیب در فرایند انتقال غذا از دهان به معده گفته می شود.

“بلع” عادی شامل عملکرد چندین عضله و عصب مختلف می شود؛ این یک فرایند بسیار پیچیده است. دیسفاژی می تواند ناشی از مشکل در هر نقطه از فرآیند بلع باشد.

سه نوع کلی دیسفاژی وجود دارد:

1. دیسفاژی دهان (دیسفاژی بالا): مشکل در دهان است، گاهی اوقات ناشی از ضعف زبان پس از سکته مغزی، مشکل در جویدن غذا یا مشکل در انتقال غذا از دهان است.
2. دیسفاژی حلقی: مشکل در حلق است. مشکل در گلو اغلب ناشی از یک مشکل اعصاب است. (مانند بیماری پارکینسون، سکته مغزی، یا اسکلروز جانبی آمیوتروفیک ALS)
3. دیسفاژی مری (دیسفاژی پایین): مشکل در مری است. این اتفاق معمولا به دلیل انسداد یا التهاب رخ می دهد. اغلب به جراحی نیاز دارد.

شایان ذکر است که درد هنگام بلعیدن (Odynophagia) از اختلال در بلع متفاوت است، اما ممکن است هم زمان رخ بدهند.

اختلال در بلع معمولا ناشی از مشکلات اعصاب یا عضلات است. در افراد مسن و نوزادان شایع تر می باشد.

علائم اختلال در بلع

بعضی از بیماران مبتلا به اختلال بلع (دیسفاژی) هستند و از این موضوع بی اطلاع هستند. در این موارد ممکن است بیماری تشخیص داده نشده و درمان نشود که افزایش خطر ابتلا به پنومونی (عفونت ریه که می تواند پس از ورود ناگهانی مواد غذایی و ذرات به ریه ایجاد شود) را به دنبال دارد.

دیسفاژی تشخیص داده نشده ممکن است منجر به کم آبی بدن و سوء تغذیه شود.

علائم مرتبط با دیسفاژی عبارتند از:

• خفگی هنگام خوردن
• سرفه یا عوق زدن هنگام بلع
• آبریزش دهان
• بازگشت غذا یا اسید معده به گلو
• سوزش مکرر سر دل
• گرفتگی صدا
• احساس گیر کردن غذا در گلو یا قفسه سینه، یا پشت استخوان سینه
• کاهش وزن غیر قابل توضیح
• بالا آوردن غذا (استفراغ)
• مشکل کنترل مواد غذایی در دهان
• مشکل شروع فرآیند بلع
• پنومونی (عفونت ریه) مکرر
• ناتوانی در کنترل بزاق دهان

بیماران ممکن است احساس کنند “غذا گیر کرده است”.

علل دیسفاژی

علل احتمالی دیسفاژی عبارتند از:

• اسکلروز جانبی آمیوتروفیک ALS: یک بیماری پیشرونده ی تخریب عصبی (تقریبا غیر قابل درمان) است.در این بیماری در طول زمان اعصاب نخاعی و مغز به تدریج عملکرد خود را از دست می دهند.
• اکالژیا: عضله پایین مری به اندازه کافی آرام نیست تا به غذا اجازه ورود به معده را بدهد.
• اسپاسم پراکنده: عضلات مری به شکل ناهماهنگی منقبض می شوند
• سکته مغزی: سلول های مغز به علت کمبود اکسیژن میمیرند زیرا جریان خون کاهش می یابد. اگر سلول های مغزی که بلع را کنترل می کنند، تحت تاثیر قرار بگیرند، می تواند باعث دیسفاژی شود.
• حلقه مری: بخش کوچکی از مری باریک می شود که برخی اوقات از عبور غذاهای جامد جلوگیری می کند.
• التهاب مری ناشی از ائوزینوفیل بالا: سطوح شدید ائوزینوفیل ها (یک نوع گلبول سفید خون) در مری است. این ائوزینوفیل ها بصورت کنترل نشده رشد می کنند و به سیستم دستگاه گوارش حمله می کنند و منجر به استفراغ و دشواری در بلعیدن غذا می شود.
• بیماری ام اس: سیستم عصبی مرکزی توسط سیستم ایمنی بدن مورد حمله قرار می گیرد و میلین (غشاء دور اعصاب) را از بین می برد.
• میاستنی گراویس: عضلات ارادی به راحتی خسته و ضعیف می شوند، زیرا مشکلی در فرایند تحریک عضلات بواسطه اعصاب وجود دارد. این یک اختلال خودایمنی است.
• بیماری پارکینسون: بیماری پارکینسون یک اختلال عصبی پیشرونده تخریب اعصاب است که مهارت های حرکتی بیمار را مختل می کند.
• اشعه ایکس: برخی از بیمارانی که پرتودرمانی در ناحیه گردن و سر انجام می دهند ممکن است دچار مشکلات بلع شوند.
• شکاف لب و کام: طی رشد غیرطبیعی صورت به دلیل اتصال ناقص استخوان ها در سر، منجر به شکاف در لب، کام و ناحیه بینی می شود.
• اسکلرودرمی: یک گروه از بیماری های خود ایمنی نادر که در آن پوست و بافت همبند سخت تر و سفت تر می شود.
• سرطان مری: یک نوع سرطان در مری، معمولا مربوط به الکل و سیگار کشیدن یا بیماری ریفلاکس معده (GERD) است.
• تنگی مری: تنگ شدن مری، اغلب مربوط به رفلاکس اسید معده است.
• خشکی دهان (زروستومیا): بزاق کافی برای حفظ رطوبت دهان وجود ندارد.

عوامل خطر برای دیسفاژی

عوامل خطر مشکل در بلع عبارتند از:

• پیری: افراد مسن بیشتر در معرض خطر هستند. این به خاطر سالمندی و فرسودگی بدن در طول زمان است. همچنین، برخی از بیماری های قدیمی مانند بیماری پارکینسون می تواند باعث دیسفاژی شود.
• شرایط عصبی: برخی از اختلالات سیستم عصبی، احتمال ایجاد دیسفاژی را بیشتر می کند.

عوارض اختلال در بلع

یکی از مهمترین عوارض، پنومونی و عفونت های تنفسی فوقانی(به ویژه پنومونی ناشی از آسپیراسیون) که ممکن است زمانی رخ دهد که مواد غذایی خورده شده اشتباها در مسیر اشتباه به ریه وارد شود. سایر عوارض شامل:

• سوء تغذیه: به ویژه در مورد افرادی است که از مشکل در بلع خود آگاه نیستند و برای درمان آن اقدام نمی کنند. آنها ممکن است به اندازه کافی مواد مغذی حیاتی برای سلامتی نداشته باشند.
• کم آبی بدن: اگر یک فرد نمی تواند به درستی آب بنوشد، مصرف مایعات آنها ممکن است کافی نباشد و منجر به کم آبی بدن شود. (دهیدارت شدن)
• مرگ: فرایند بلع برای انسان حیاتی است و عفونت ریه (بخصوص در مواقعی که اطرافیان و خود فرد متوجه آن نمی شوند) می تواند جان فرد را به خطر بیاندازد.

تشخیص مشکل در بلع یا دیسفاژی

پاتولوژیست گفتار زبان (گفتاردرمانگر) سعی می کند مشکل را پیدا کند: کدام بخش از فرایند بلع دچار اختلال شده است.

از بیمار در مورد علائم، مدتی که بیماری ایجاد شده، آیا مشکل با مایعات یا جامدات یا هر دو وجود دارد، سوال می شود.

• معاینه بلع: این معاینه توسط گفتاردرمانگر انجام می شود. گفتاردرمانگر قوام مختلفی از غذا و مایع را آزمایش می کند تا ببیند که بلع در کدام باعث ایجاد مشکل می شود (مشکل در بلع جامدات است یا مایعات). همچنین ممکن است یک تست ویدئویی بلع را انجام دهد تا ببیند مشکل کجاست.
• تست بلع باریم: بیمار مایع حاوی باریم را می بلعد. باریم در اشعه ایکس نشان داده می شود و به پزشک کمک می کند تا با جزئیات بیشتری ببیند در حلق و مری چه اتفاقی می افتد. به ویژه فعالیت عضلات در این تست مشخص تر خواهد بود.
• آندوسکوپی: پزشک یک دوربین را به مری فرستاده تا آن را ارزیابی کند. اگر در طی معاینه آندوسکوپی مشکوک به بافت سرطانی شود بیوپسی انجام می گیرد.
• مانومتری: این تست تغییرات فشار عضلات را در مری اندازه گیری می کند. این تست ممکن است زمانی استفاده شود که طی آندوسکوپی مورد خاصی مشاهده نشود.

درمان اختلال در بلع یا دیسفاژی

عمدتا درمان توسط متخصص گفتاردرمانی و جراح (در صورت نیاز) انجام می شود. با اینحال درمان بستگی به نوع دیسفاژی دارد:

۱) درمان دیسفاژی دهانی-حلقی (دیسفاژی بالا)

از آنجایی که دیسفاژی دهانی-حلقی (اوروفارنکس) اغلب مشکل عصب است، ارائه درمان موثر چالش برانگیز است. بطور مثال افراد مبتلا به بیماری پارکینسون ممکن است با داروهای بیماری پارکینسون بهبود یابند.

• بلع درمانی: این درمان بواسطه پاتولوژیست گفتار و زبان (گفتاردرمانگر) انجام خواهد شد. فرد طی درمان راه های جدیدی برای بلعیدن صحیح یاد می گیرد. همچنین مانورها و تمریناتی که به بهبود عضلات و نحوه عملکرد آنها کمک می کند ارائه می شود.
• رژیم غذایی: بلعیدن برخی از غذاها و مایعات یا ترکیبی از آنها آسان تر هستند. درحالی که انتخاب مواد غذایی که بلع راحت دارند مهم است، اما باید بیمار یک رژیم متعادل داشته باشد.
• تغذیه با لوله: اگر بیمار در معرض خطر پنومونی (عفونت ریه)، سوء تغذیه یا کم آبی بدن باشد، ممکن است از طریق یک لوله بینی (لوله نازوگاستریک) یا PEG (گاستروستومی آندوسکوپی پوستی) تغذیه شود. لوله های PEG بواسطه یک سوراخ روی شکم بطور مستقیم وارد معده می شود و غذا از طریق این لوله به معده بیمار تزریق می شود.

۲) درمان دیسفاژی مری (دیسفاژی پایین)

مداخله جراحی معمولا برای دیسفاژی مری مورد نیاز است.

• انقباض: اگر مری باید باز شود (بطور مثال بدلیل تنگی)، یک بالون کوچک ممکن است وارد مری شود و سپس باد می شود (بعدها آن را حذف می کنند).
• توکسین بوتولینوم (بوتاکس): معمولا زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که عضلات مری سفت شده اند (آکالژیا). توکسین بوتولینوم یک توکسین قوی است که می تواند عضلات سفت را فلج کند و منجر به کاهش انقباض شود.

اگر دیسفاژی ناشی از سرطان باشد، بیمار به یک متخصص انکولوژی ارجاع داده می شود و ممکن است به جراحی برداشت تومور نیاز داشته باشد.

شما می توانید جهت ارتباط با متخصصین توان درمان از سامانه ی مشاوره آنلاین سایت اقدام به ثبت درخواست نمایید.