سکته مغزی (علائم، انواع، تشخیص و درمان)

مقدمه

همگی با واژه ی سکته آشنا هستیم. همینطور در اطرافیان و حتی افراد مشهور شنیده ایم که شخصی سکته ی قلبی یا سکته ی مغزی کرده است. در این جا قصد داریم به طور کامل به معرفی سکته مغزی بپردازیم.

***توجه! (هرآنچه نیاز است در مورد سکته ی مغزی بدانید در این مقاله توضیح داده شده است. در صورت نیاز به کسب اطلاعات بیشتر می توانید مقالات تخصصی تر هر بخش را مطالعه فرمایید. همینطور می توانید جهت دریافت مشاوره تخصصی به سامانه ی مشاوره ی توان درمان مراجعه نمایید.)

سکته مغزی چیست؟

سکته مغزی (به انگلیسی: Cerebrovascular accident یا Brain Stroke) زمانی رخ می دهد که خون رسانی به مغز متوقف شود. این توقف می تواند توسط بسته شدن رگ و یا پارگی رگ اتفاق بیوفتد.

در نتیجه ی این انسداد یا پارگی رگ ها، اکسیژن به سلول های مغزی نمی رسد و منجر به مرگ آنها می شود. نشانه های مهمی از سکته مغزی وجود دارد که باید به آنها توجه ویژه داشته باشید که در ادامه به آنها می پردازیم.

در اولین اقدام، در صورتی که فردی را مشاهده کردید که مشکوک به سکته مغزی می باشد باید با تیم پزشکی و اورژانس تماس بگیرید!

هرچه درمان زودتر انجام شود پیش آگهی برای بیمار بهتر است. هرچه سکته طولانی تر شود آسیب مغزی بجا مانده دائمی تر می شود. در نتیجه عواقب آن نیز بیشتر خواهد بود. درمان سریع می تواند از موارد زیر جلوگیری کند:

• آسیب مغزی
• ناتوانی طولانی مدت (گاها تا آخر عمر)
• مرگ

علائم سکته ی مغزی چیست؟

شما هرچه سریعتر بتوانید سکته را تشخیص و درمان کنید، پیش آگهی بیمار بهتر خواهد بود. به همین دلیل لازم است علائم سکته را به خوبی بشناسید.

علائم سکته شامل:

• فلجی
• سرگیجه
• مشکل در راه رفتن
• عدم تعادل و هماهنگی
• مشکل در صحبت کردن و تکلم، همچنین متوجه صحبت های دیگران نمی شود
• ضعف یا فلجی در صورت، دست یا پا (عموما در یک نیمه ی بدن)
• تار یا سیاه دیدن (مشکل در بینایی)
• سردرد ناگهانی بخصوص زمانی که همراه با تهوع و سرگیجه باشد

این علائم بستگی زیادی به خود افراد و جایی از مغز که سکته در آن اتفاق میافتد دارد. این علائم معمولا ناگهانی ظاهر می شوند. همچنین ممکن است به مرور زمان بدتر شوند.

اگر این علائم را دیدید سریعا با اورژانس ۱۱۵ تماس بگیرید. حتی اگر شک دارید که فرد سکته کرده است یا نه باز اینکار را انجام دهید. خیلی بهتر است اطمینان پیدا کنید که فرد ایمن خواهد بود.

علائم سکته مغزی در زنان

سکته مغزی دومین عامل مرگ و میر در خانم هاست. زنان در طول زندگی خطر ابتلا به سکته بیشتری نسبت به مردان دارند.

درحالی که بیشتر علائم سکته در زنان و مردان مشابه است اما برخی از این علائم بیشتر در خانم ها اتفاق می افتد. علائم سکته که بیشتر در زنان مشاهده می شود شامل:

• تهوع و استفراغ
• توهم
• درد
• ضعف عمومی
• تنفس کوتاه یا مشکل در تنفس
• از حال رفتن (غش کردن) یا از دست دادن هوشیاری
• تشنج
• گیجی، ناآگاهی و یا ناتوانی در پاسخ دادن
• تغییرات خلقی ناگهانی بخصوص افزایش شدید پریشانی

آمار نشان می دهد سکته در زنان بیشتر از مردان منجر به مرگ می شود. در نتیجه این نکته به ما هشدار می دهد که تا حد امکان در شناسایی سکته سریع عمل کنیم.

علائم سکته در مردان

در مردان نیز سکته دومین عامل مرگ و میر است. مردان در دوران جوانی بیشتر از زنان دچار سکته مغزی می شوند.

همانطور که در بالا اشاره کردیم مردان و زنان علائم سکته مشابهی دارند. اما برخی علائم عموما در مردان دیده می شود. شامل:

• افتادگی یک طرف از چهره یا لبخند ناقرینه
• گفتار ناواضح، مشکل در صحبت کردن و فهمیدن صحبت دیگران
• ضعف در دست یا یک سمت از نیمه ی بدن

اگرچه عموما علائم یکسانی در زنان و مردان وجود دارد اما این بسیار مهم است که تا حد امکان در شناسایی و اقدام به درمان آن سریع عمل کنیم.

انواع سکته مغزی چیستند؟

انواع سکته مغزی مختلفی وجود دارد. به طور کلی دو نوع سکته مغزی داریم:

1. سکته ایسکمیک Ischemic : که در نتیجه ی انسداد عروق ایجاد می شود.
2. سکته ی هموراژیک Hemorrhagic : که در نتیجه ی پارگی عروق ایجاد می شود.

هر دوی این نوع سکته ها باعث می شود که اکسیژن به مغز نرسد. در نتیجه سلول های مغزی می میرند.

انواع سکته مغزی چیست؟ »

سکته ایسکمیک (انسدادی)

سکته ی ایسکمیک در نتیجه ی انسداد عروق ایجاد می شود. در واقع این انسداد با گیر کردن لخته ی خون، قطعات چربی و… در رگ ها ایجاد می شود. پس از آن دیگر خون نمی تواند به ناحیه ای از مغز برسد. در نتیجه آن ناحیه می میرد.

سکته ی دیگری به نام سکته ی امبولی Embolic وجود دارد. در این نوع سکته، توده ی انسدادگر در جایی دیگر از بدن (عموما قلب) ایجاد می شود. سپس در عروق حرکت می کند و در رگ های مغز انسداد ایجاد می کند. نتیجه ی این سکته هم آسیب مغزی می باشد.

نوع دیگری، سکته ی ترومبوتیک Thrombotic است که توده ی انسدادی در خود رگ های مغز ایجاد می شود.

درباره ی سکته ی ایسکمیک (انسدادی) بیشتر بدانید »

سکته هموراژیک (خونریزی)

سکته ی هموراژیک زمانی اتفاق می افتد که عروق مغزی پاره شوند و خونریزی کنند. در نتیجه هم خون به مقصد مورد نظر نمی رسد، هم اینکه خون در مغز پخش می شود.

عروق مغز با تمام عروق بدن متفاوت اند! این رگ ها دارای سد دفاعی خونی-مغزی هستند. این سد مانع نفوذ میکروب ها، مواد درشت مثل پروتئین ها و… به مغز می شود. از این سد فقط اکسیژن و گلوکز مورد نیاز و همینطور مواد دفعی مثل دی اکسید کربن رد می شوند. در واقع رگ ها به این طریق از مغز دفاع می کنند.

حال با خونریزی رگ ها به مغز، خون که یک ماده ی بسیار سمی برای سلول های مغزی حساب می شود در مغز پخش می شود! همینطور خون مورد نیز مقصد نیز تامین نمی شود. در نتیجه باید به سرعت این خون ریزی متوقف شده و اقدامات پزشکی لازم انجام شود.

این خونریزی می تواند در عروق داخل مغز (شایع تر) اتفاق بیوفتد. همچنین می تواند در پرده ی اطراف مغز نیز اتفاق بیوفتد. به این پرده ی دربرگیرنده ی مغز، پرده ی مننژ می گویند.

درباره سکته هموراژیک (خونریزی) بیشتر بدانید »

چه عواملی باعث ایجاد سکته مغزی می شود؟

عوامل ایجاد کننده ی سکته به نوع آن بستگی دارد. همانطور که گفتیم سه نوع سکته مغزی شامل: حمله ایسکمی گذرا، سکته انسدادی و سکته خونریزی است.

سکته خفیف توسط بسته شدن موقتی عروق در مغز می شود. این انسداد که معمولا با لخته خون ایجاد می شود باعث نرسیدن خون به ناحیه ای از مغز می شود. حمله ایسکمی موقت معمولا بین چند دقیقه تا چند ساعت طول می کشد سپس رگ باز شده و جریان خون ادامه پیدا می کند.

سکته خفیف چیست؟ »

همانند سکته خفیف، سکته ایسکمی نیز توسط انسداد در عروقی که به مغز می رود ایجاد می شود. این انسداد ممکن است در نتیجه ی لخته ی خون یا از طریق آترواسکلروزیس بوجود بیاید. در این شرایط پلاکت (از جنس چربی) عروق خونی ر ا می پوشاند. یک تکه از این چربی می تواند جدا شده و در عروق گیر کند.

سکته ی هموراژیک در نتیجه ی پارگی عروق ایجاد می شود. این خونریزی باعث افزایش فشار داخل مغزی می شود و همینطور باعث آسیب به سلول های مغزی می شود.

معمولا دو دلیل برای سکته ی خونریزی دهنده وجود دارد:

1. آنوریسم (ضعف در دیواره ی رگ ها و ایجاد حباب شکل)
2. بدشکلی شریانی-وریدی

عوامل خطر برای سکته مغزی چیست؟

این عوامل خطر یا ریسک فاکتور ها احتمال سکته را بیشتر می کند. هرچه بیشتر از این ریسک فاکتورها داشته باشید احتمال سکته بیشتر می شود. این ریسک فاکتورها شامل:

رژیم غذایی

رژیم غذایی ناسالم احتمال سکته را در شما زیاد می کند. رژیم غذایی ناسالم سرشار از موارد زیر است:

• نمک
• چربی اشباع شده
• چربی های ترانس
• کلسترول

عدم فعالیت

عدم فعالیت یا ورزش نکردن خطر سکته را افزایش می دهد. ورزش مرتب و روزانه مزایای سلامتی زیادی دارد.

پیشنهاد می شود بزرگسالان حداقل ۲.۵ ساعت در هفته ورزش ایروبیک یا هوازی کنند. بهتر است این میزان ورزش روزانه باشد. حتی می توانید روزانه نیم ساعت پیاده روی کنید.

مصرف الکل

در صورت مصرف بیش از حد مشروبات الکی احتمال سکته به شدت افزایش می یابد. مصرف الکل باعث افزایش فشار خون و تری گلیسیرید خون و در نتیجه ایجاد آترواسکلروزیس می شود.

مصرف دخانیات

مصرف هرگونه دخانیات با تخریب رگ ها و همینطور آسیب به قلب احتمال سکته مغزی را افزایش می دهد.

این احتمال با سیگار کشیدن نیز افزایش می یابد. زیرا فشار خون زمانی که نیکوتین وارد رگ ها می شود زیاد می شود.

توجه! برخی افراد تصور می کنند فقط سیگار احتمال سکته را زیاد می کند. درحالی که در اینجا گفتیم هرگونه مخدر! پس شامل مصرف قلیان و… نیز می شود. همینطور برخی افراد خودشان سیگار نمی کشند ولی در محیط اطرافشان مصرف کننده ی سیگار زیاد است. اینگونه افراد نیز به دلیل وجود آلودگی در معرض افزایش ابتلا به سکته مغزی هستند.

زمینه شخصی

برخی عوامل فردی نیز وجود دارد که نمی توانید جلوی آنها را بگیرید. این عوامل می تواند با سکته مرتبط باشد:

• تاریخچه فامیلی: سکته در برخی خانواده ها بیشتر اتفاق می افتد. دلیل آن نیز ژنتیک این افراد است. ژنتیک می تواند در تمام شرایط سلامتی موثر واقع شود.
• جنسیت: بر طبق آمار در تمام گروه های سنی، در زنان سکته شایع تر از مردان است.
• سن: سکته در جوانان و کودکان نیز دیده می شود ولی با افزایش سن احتمال سکته بیشتر می شود.

اگر در سابقه فامیلی شما افرادی که سکته کرده اند زیاد هستند حتما باید بیشتر مراقب باقی موارد شامل تغذیه و… خود باشید.

تاریخچه پزشکی

شرایط عمومی پزشکی فرد با سکته مرتبط است. شامل:

• وجود سکته ی قبلی یا سکته ی ایسکمیک گذرا (TIA)
• فشارخون بالا
• کلسترول بالا
• مشکلات قلبی مانند بیماری سرخرگ کرونری
• نقص دریچه قلب
• بزرگ شدن قلب و ضربان نامنظم
• کم خونی داسی شکل
• دیابت

اگر هر یک از این علائم را دارید می توانید برای کاهش احتمال سکته به پزشک مراجعه کنید.

تشخیص سکته مغزی چگونه است؟

تیم پزشکی و اورژانس ابزار های مختلفی برای تشخیص سکته دارند. پزشک یا مراقب، شما را به طور کامل ارزیابی می کند. این ارزیابی شامل: قدرت، رفلکس ها، بینایی، گفتار و حس ها می باشد.

همچنین صدای عبور خون را در گردن اندازه گیری می کند. این صدا جریان خون غیر طبیعی را مشخص می کند. فشار خون شما نیز اندازه گرفته شده که اگر شما سکته کرده باشید ممکن است بالا باشد.

پزشک شما ممکن است آزمایش هایی را نیز انجام دهد که محل سکته و عواقب آن را مشخص کند. بعضی از این تست ها شامل:

• تست خون: پزشک شما ممکن است زمان لخته شدن خون، میزان قند خون و عفونت ها را آزمایش کند. تمام این موارد می توانند عواقب و پیشرفت سکته را تخمین بزنند.
• آنژیوگرام Angiogram : یک نوع رنگ مخصوص را به رگ تزریق کرده و از سر و جمجمه ی فرد رادیوگرافی می گیرند. به وسیله ی این آزمایش پزشک می تواند محل انسداد یا خونریزی را بهتر مشخص کند.
• سونوگرافی کاروتید Carotid ultrasound: این سونوگرافی روی عروق گردن انجام می شود. به وسیله ی امواج صوتی عروق بررسی شده و اگر مشکلی در خون رسانی به مغز وجود داشته باشد مشخص می شود.
• سی تی اسکن CT scan: این آزمایش معمولا پس از مشاهده ی علائم سکته به سرعت انجام می شود. این آزمایش به پزشک کمک می کند که محل آسیب و مشکلات بوجود آمده در نتیجه ی سکته را به سرعت پیدا کند.
• ام آر آی MRI: ام آر آی می تواند تصویر بهتری از مغز نسبت به سی تی اسکن بگیرد. در نتیجه مشکلات با جزئیات بیشتری دیده می شود. حساسیت بیشتری نیز نسبت به CT scan برای تشخیص سکته دارد.
• اکو قلب Echocardiogram: اکوکاردیوگرام از امواج صوتی برای به تصویر در آوردن قلب استفاده می کند. این آزمایش کمک می کند که منبع لخته و گرفتگی را بهتر پیدا کنیم.
• نوار قلب Electrocardiogram: نوار قلب امواج الکتریکی ثبت شده ی قلب می باشد. پزشک می تواند به این وسیله ریتم غیرطبیعی قلب را تشخیص دهد. در نتیجه به او کمک می کند که منشاء سکته را بهتر پیدا کند.

درمان سکته ی مغزی چیست؟

درمان سکته مغزی به نوع سکته بستگی دارد. هدف از درمان سکته ی ایسکمیک، رفع انسداد و ایجاد جریان خون می باشد. و هدف در درمان سکته ی هموراژیک، کنترل خونریزی می باشد.

• پس از سکته مغزی بازگردانی توانایی های از دست رفته توسط توانبخشی انجام می گیرد. توانبخشی شامل گفتاردرمانی، فیزیوتراپی، کاردرمانی، ارتز و پروتز می باشد.

تمام روش های درمان سکته ی مغزی »

۱. درمان سکته ایسکمیک (انسدادی)

درمان های زیادی با تکنیک های مشابه برای رفع گرفتگی عروق در سکته ایسکمی وجود دارد. با توجه به علت سکته ایسکمیک اقدامات زیر انجام می شود:

داروهای ضدانعقاد خون

با توجه به شرایط بیمار آسپرین می تواند یکی از اولین اقدامات درمانی در برابر صدمات سکته باشد. همچنین داروهای ضدانعقاد خون باید در ۲۴-۴۸ ساعت پس از شروع علائم سکته استفاده شود.

داروهای حل کننده ی لخته خون

داروهای حل کننده ی لخته خون می توانند صدمات سکته را کم کنند و مسیر رگ را باز کنند.

داروهایی مثل فعال کننده پلاسمینوژن بافتی یا tPA ، استرپتوکیناز، اروکیناز به عنوان درمان کننده های طلایی برای لحظات اولیه ی سکته ی ایسکمی هستند. اگر درمان دارویی در ۳-۴ ساعت اولیه پس از شروع علائم آغاز شود می تواند به سرعت لخته ی خون موجود در عروق را حل کرده و مسیر را باز می کنند.

افرادی که داروی tPA را در همان لحظات اولیه دریافت می کنند کمتر دچار ناتوانی و صدمات مغزی می شوند.

ترومبکتومی

در این روش، جراح یک کاتتر وارد ورید های بزرگ درون مغز می کند. سپس به وسیله یک دستگاه لخته ی خون را از درون رگ بیرون می کشند. این روش جراحی نیز درصورتی که بین ۶-۲۴ ساعت اولیه انجام شود می تواند موفقیت آمیز باشد.

استنت گذاری

اگر پزشک دقیقا جایگاه رگ مسدود شده را پیدا کند می تواند با استنت (یک لوله ی فلزی یا پلاستیکی) رگ را باز کند.

جراحی

اگر هیچکدام از دیگر روش ها جوابگو نباشد پزشک ممکن است تصمیم به جراحی بگیرد. ممکن است برای باز کردن عروق از کاتتر استفاده کند و در مواردی که لخته خون خیلی بزرگ است مجبور به باز کردن عروق بشود.

۲. درمان سکته هموراژیک (خونریزی)

سکته مغزی هموراجیک در نتیجه خونریزی و پارگی عروق بوجود می آید. در درمان این نوع سکته روش های مختلفی وجود دارد که شامل:

دارو

برخلاف سکته ایسکمیک در خونریزی به شما داروهایی داده می شود که منجر به لخته شدن خون می شود. در نتیجه هرنوع رقیق کننده ای که در خون شما باشد کاهش می یابد.

همچنین ممکن است تحت درمان داروهای کاهش دهنده ی فشار خون قرار بگیرید. داروهای کاهش فشارخون باعث کاهش خونریزی، کاهش تشنج و کاهش انقباض عروق می شود. به این روش ها خونریزی کمتر شده و احتمال خطر و آسیب مغزی کاهش می یابد.

کویلینگ Coiling

در این روش، جراح یک لوله ی طویل را به ناحیه ی عروق ضعیف یا محل خونریزی می فرستد. سپس با یک وسیله ی مارپیچ مانند دور دیواره ی رگ ضعیف شده را می گیرند. با این روش باعث مسدود کردن جریان خونریزی در ناحیه ی مد نظر می شوند.

کلمپ (گیره بستن) Clamping

در تصویربرداری های مغزی جراح ممکن است آنوریسم های عروقی که هنوز خونریزی نکرده یا خونریزی آن بند آمده است را مشاهده کند. برای جلوگیری از خونریزی مجدد، جراح ممکن است توسط گیره های بسیار کوچک به نام کلمپ، پایه ی آنوریسم را ببندد. به این طریق آن بخش از آنورسیم بسته شده و احتمال خونریزی مجدد و سکته را بسیار کم می کند.

جراحی

اگر جراح مشاهده کند که آنوریسم پاره شده است ممکن است رگ را جراحی کرده و آن را برای جلوگیری از خونریزی ببندد. حتی ممکن است در سکته های شدید، نیاز به کرانیوتومی (برداشتن بخشی از جمجمه) برای کاهش فشار داخل مغزی بشود.

درمان بلند مدت سکته مغزی

یک دوره ی طلایی درمان بعد از سکته برای هر نوع سکته وجود دارد. این دوره ی طلایی بستگی به شدت آسیب سکته ی مغزی و جایگاه آن دارد.

ممکن است شما نیاز به توانبخشی داشته باشید. زیرا جنبه های مختلفی از سلامت شما در سکته ممکن است آسیب ببیند. توانبخشی شامل گفتاردرمانی، فیزیوتراپی، کاردرمانی، ارتز و پرونز می باشد. همچنین ممکن است نیاز به ویزیت متخصص مغز و اعصاب و همینطور روانپزشک باشد.

• مشکل در صحبت کردن، درک صحبت دیگران، فلجی صورت و بلع (و غذاخوردن): آفازی و دیسفاژی = مراجعه به گفتاردرمانگر

مشکل در تکلم بعد از سکته (آفازی) و روش های درمان آن چیست؟ »

• مشکل در تفکر، خلق و خو، استدلال= مراجعه به کاردرمانگر
• مشکل در عضلات، حرکت و فلجی اندام ها = مراجعه به فیزیوتراپیست

فیزیوتراپی در سکته ی مغزی »

چشم انداز بلند مدت بعد از آسیب مغزی توسط سکته شامل:

• نوع سکته
• میزان آسیب مغزی در نتیجه ی سکته
• زمان شروع برنامه ی درمانی بعد از آسیب مغزی
• سلامت عمومی بدن بستگی می باشد.

چشم انداز بلند مدت درمان در سکته ایسکمی بهتر از سکته هموراژیک یا خونریزی است.

عوارض عمومی سکته شامل مشکل در صحبت کردن و گفتار، مشکل در بلع، حرکت و فکر کردن می تواند در هفته ها، ماه ها، و حتی سال های آینده با برنامه ی توانبخشی بهبود یابد.

درمان مشکل در بلع پس از سکته مغزی »

جلوگیری از سکته ی مغزی

عوامل خطر (ریسک فاکتور) زیادی برای ایجاد سکته وجود دارد. مثل دیابت، فیبریلاسیون دهلیزی (مشکل در ریتم قلب)، فشار خون و …

راهکارهای زیادی برای کاهش خطر ابتلا به سکته مغزی وجود دارد. این روش ها بسیار شبیه به روش های جلوگیری از ابتلا به بیماری قلبی می باشند.

بعضی از این راهکار ها شامل:

• حفظ فشار خون طبیعی
• کاهش مصرف چربی های اشباع شده و کلسترول
• اجتناب از مصرف سیگار و الکل
• کنترل دیابت
• حفظ وزن در محدوده ی سلامتی
• ورزش منظم
• مصرف وعده غذایی غنی از سبزیجات و میوه ها

پزشک شما اگر تشخیص بدهد که شما در خطر سکته مغزی هستید ممکن است داروهایی برای پیشگیری از آن تجویز کند. این داروها عموما باعث رقیق کردن خون و جلوگیری از ایجاد توده و لخته می شوند.